De universitaire opleidingen voor informatiebeheer, zowel in Nederland als in Vlaanderen, staan onder druk. Zo zet de Universiteit Antwerpen een streep door de opleiding Informatie- en Bibliotheekwetenschap. En in Nederland schuift de studie meer op richting de informatie samenleving in algemene zin, inclusief journalistiek.
Door: Edwin Mijnsbergen
Toen afgelopen oktober bekend werd dat de Universiteit Antwerpen (UA) plannen had om de opleiding postacademische vorming (PAVO) Informatie- en Bibliotheekwetenschap (IBW) te schrappen, ontstond er een storm van protest binnen de Vlaamse bibliotheeksector. Eerst liet de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie vzw (VVBAD) haar ongenoegen blijken in een brief aan de rector en de Raad van Bestuur van de universiteit. En een week later startten studenten van de opleiding de online petitie ‘Red postgraduaat IBW aan de UA’ die in korte tijd meer dan 1700 steunbetuigingen en tientallen emotionele reacties opleverde. Ook elders werd er kritisch gereageerd op de plannen, onder meer op Facebook, Twitter en LinkedIn.
Aanvankelijk was niet duidelijk in hoeverre de plannen om de opleiding op te heffen al concreet waren, maar op 5 november, een dag na het overhandigen van de 1730 handtekeningen door de studenten IBW, publiceerde de Universiteit Antwerpen een persbericht dat weinig ruimte liet voor twijfel: ‘Het postgraduaat in de informatie- en bibliotheekwetenschap houdt na volgend academiejaar op te bestaan. “We kunnen niet anders”, legt rector Alain Verschoren uit. “De universiteit moet besparen, anders komt het basisaanbod in gevaar.”’
De opleiding IBW, die bestaat sinds 1983, is de enige universitaire opleiding voor informatiebeheer en bibliotheken in Vlaanderen. De opleiding levert jaarlijks meer dan zestig academisch opgeleide bibliothecarissen af, die volgens velen meestal snel werk vinden binnen de Belgische bibliotheeksector. Omdat de voortekenen gunstig waren (de Vlaamse academische overheid liet op dat moment weten vanaf 2016 extra te willen investeren in de opleiding) werd in het voorjaar van 2014 een traject opgestart om IBW te transformeren tot een volwaardige, eenjarige master. Dat traject werd later dit jaar gestaakt; de UA besloot de masteraanvraag voor IBW uiteindelijk toch niet in te dienen.
Bezuinigingen
Maar waarom kan de UA niet anders dan IBW opheffen, en hoe definitief zijn de plannen nu werkelijk? IP sprak hierover met rector prof. dr. Alain Verschoren. Volgens hem was de universiteit door noodzakelijke bezuinigingen sowieso al gedwongen om keuzes te maken, maar tot op heden kon IBW in ieder geval nog rekenen op een flinke subsidie van de Provincie Antwerpen. De provincie besliste onlangs echter de subsidie niet langer toe te kennen. Dat maakte de financiële druk op de schouders van de universiteit te hoog. ‘Het komt erop neer dat de Universiteit Antwerpen voor iedere student IBW 4000 euro moet bijbetalen. Als je dat jaarlijks moet doen voor 60 tot 80 studenten, kom je uit op een bedrag dat niet te verantwoorden is,’ aldus Verschoren. Volgens de rector is het besluit om te stoppen met het postgraduaat definitief, maar wordt er ondertussen wel gekeken naar alternatieven. ‘Het besluit wordt formeel pas genomen in december, tijdens het vaststellen van de begroting voor 2015 door de Raad van Bestuur, maar het besluit staat wel vast. Dat betekent echter niet dat ik stilzit. Ik ben met rectoren van de andere Vlaamse universiteiten in overleg over de mogelijkheid gezamenlijk een volwaardige master Informatie- en Bibliotheekwetenschap in te richten, zodat we de hoge kosten daarvan (denk bijvoorbeeld aan het salaris van vier professoren) kunnen verdelen. Een eventuele samenwerking met Nederlandse onderwijsinstellingen is ook niet uitgesloten.’
Verschoren vindt de hoeveelheid protesthandtekeningen van de petitie indrukwekkend, maar die was niet van invloed op de besluitvorming. Grappend: ‘Als iedere ondertekenaar 200 euro zou hebben betaald zou het probleem zijn opgelost, maar dat is natuurlijk onzin. We ontkomen gewoon niet aan het maken van keuzes. Persoonlijk zou ik IBW ook graag behouden zien. Ik betreur de gang van zaken zeer.’
Een grote vergissing
Als de petitie één ding duidelijk maakte was het wel dat Alain Verschoren niet de enige is die de ontwikkelingen betreurt. De reacties van (oud-)studenten bij de online petitie zijn soms ongemeen fel. Saskia Scheltjens, faculteitsbibliothecaris Letteren & Wijsbegeerte aan de Universiteit Gent en student IBW in 2001-2003, schrijft: ‘Informatiebeheer is een vak dat specifieke vaardigheden vereist. Een gedegen opleiding is het minimum wat nodig is om kwalitatief werk te kunnen leveren. Dat is broodnodig in onze informatiemaatschappij die in de toekomst alleen maar in omvang en complexiteit zal toenemen. Willen we in Vlaanderen echt zo veel achterstand oplopen tegenover het buitenland waar deze opleiding op een volwaardig niveau wordt gedoceerd? Waarom kan de Vlaamse overheid dit niet specifiek ondersteunen? Dom dom dom…’
Ook Patrick Vanhoucke, projectcoördinator bij de Vlaamse Gemeenschapscommissie en student IBW in 2009-2010 verzucht desgevraagd: ‘Het opheffen van de IBW-opleiding lijkt me een grote vergissing. Wat ik vooral onbegrijpelijk vind, is dat de Vlaamse overheid (het ministerie van Onderwijs dus) aan de bibliotheekopleidingen nooit het belang heeft toegekend dat ze verdienen. In 2001 stelde het nieuwe decreet Lokaal Cultuurbeleid (het decreet waar de openbare bibliotheken voortaan onder zouden vallen) geen opleiding meer verplicht. En er is natuurlijk het feit dat de IBW-opleiding nooit opgewaardeerd is tot een officiële master. Eenzelfde kritiek geldt overigens voor de graduaatsopleiding, die in mijn ogen opgewaardeerd zou moeten worden tot professionele bachelor.’
Vanhoucke vindt het ‘allemaal heel erg pijnlijk voor Vlaanderen als je dit met het buitenland vergelijkt. Men heeft de mond vol over het afstemmen van het onderwijs op de noden van de arbeidsmarkt, maar dat lijkt hier dus allemaal geen rol te spelen. Kunnen we ons ongediplomeerde elektriciens, huisartsen, architecten of leerkrachten voorstellen? Ik dacht het niet. Maar een informatieprofessional heeft blijkbaar geen specifiek diploma nodig.’
Parallellen met Nederland Ook Frank Huysmans, bijzonder hoogleraar Bibliotheekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam, ziet de ontwikkelingen met lede ogen aan. In een artikel op zijn website, ‘Nieuwe competenties voor het informatievak?’, gaat hij in op de ontwikkelingen rondom IBW in Vlaanderen. Hij constateert dat het er in Nederland niet veel rooskleuriger uitziet: ‘HBO-opleidingen Informatiedienstverlening en -management (IDM) worden samengevoegd met andere programma’s tot bredere opleidingen die (hoopt men) meer studenten gaan trekken. En bij de enige academische opleiding aan de Universiteit van Amsterdam, Culturele informatiewetenschap, is een soortgelijke verbreding gaande. Omdat dalende inkomsten zullen gaan leiden tot drastische ingrepen in het opleidingenaanbod, moet worden gevreesd dat de masters Culturele informatiewetenschap en Archiefwetenschap het komend jaar nadrukkelijk onder het vergrootglas zullen worden gelegd.’
Gevraagd om een toelichting op de genoemde verbreding geeft Huysmans voorbeelden van de opleiding IDM binnen de Haagse Hogeschool, die onder de naam Information & Media Studies deel gaat uitmaken van een veel bredere opleiding hbo-ict. De bachelor Culturele informatiewetenschap aan de UvA krijgt definitief de naam ‘Media en informatie’. Inhoudelijk zal de nadruk minder komen te liggen op bibliotheekspecifieke kennis en meer op de informatiesamenleving in algemene zin, inclusief journalistiek.
Verschuiving?
Huysmans verwondert zich over het feit dat de druk op de opleidingen Informatie- en Bibliotheekwetenschap alleen waarneembaar is in Nederland en Vlaanderen, en niet in andere landen. ‘Het is best gek: ook in Groot-Brittannië wordt flink gesneden in bibliotheekvestigingen, maar alleen in het Nederlandse taalgebied zie je die bezuinigingen eveneens terug in de opleidingen.’
Alle reacties op de opheffing van IBW roepen de vraag op of de informatie- en bibliotheeksector in Vlaanderen en Nederland inderdaad op achterstand wordt gezet ten aanzien van het buitenland, of dat hier slechts sprake is van een verschuiving naar opleidingen tot informatieprofessionals met andere competenties dan voorheen. Feit is in ieder geval wel dat veel professionals het verdwijnen van een traditionele bibliotheekopleiding zouden betreuren. Dat geldt ook voor beroepsorganisaties. Bruno Vermeeren, coördinator bij de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie vzw (VVBAD), laat weten dat zijn werkgever ook vindt dat er absoluut behoefte is aan een universitaire bibliotheekopleiding in Vlaanderen. De VVBAD gaat zich er in ieder geval hard voor maken: ‘Wij hebben zelf naast de Universiteit Antwerpen ook de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) aangeschreven, met de vraag om nu een interuniversitair initiatief te nemen. We wachten momenteel nog even op een officiële reactie van beide instanties. Maar de signalen die we opvangen uit universitaire middens zijn hoopgevend. Als er inderdaad een nieuwe opleiding opgestart kan worden, is dat meteen ook een gelegenheid om na te denken over de inhoud ervan.’
Edwin Mijnsbergen is nieuwsredacteur van IP.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 9 / 2014. Het gehele nummer kun je hier lezen