Een team van onderzoekers van de University of Wolverhampton (VK), het Meertens Instituut en de Vrije Universiteit zette afgelopen mei online enquêtes uit om de invloed van coronanepnieuws op het brede publiek te onderzoeken. Nadat de antwoorden van meer dan duizend deelnemers werden verzameld zijn de eerste gegevens nu geanalyseerd.
Het Brits-Nederlandse team stelde deelnemers vragen over hun online gedrag tijdens de coronacrisis en hun gevoeligheid voor complottheorieën. Met de uitkomsten willen de onderzoekers overheden adviseren in het bestrijden van fake news.
Het onderzoeksteam heeft onder meer een aantal vreemde nepberichten onderzocht die circuleren in het Verenigd Koninkrijk en Nederland. Ze troffen onder meer complottheorieën aan over eikenprocessierupsen, benzinestations, gezichtsherkenningstechnologie, Brexit en de Derde Wereldoorlog. Mike Thelwall, hoogleraar Data Science aan de University of Wolverhampton: ‘Deze nepberichten zijn hoogst gevarieerd en sommige zijn verrassend precies. De meeste verhalen bevatten een kern van waarheid, ook al zijn ze onwaar.’
De top 5 van opvallendste coronanepnieuwsverhalen:
1. Eikenprocessierups
‘De eikenprocessierups speelt een rol in de verspreiding van het coronavirus.’ Dit nieuws circuleert in Nederland, waar de eikenprocessierups al jaren een toenemende plaag is. De haartjes van de rups veroorzaken een brandend en jeukend gevoel op de huid en in de ogen. De oorsprong van dit verhaal is een Nederlandse satirische website. We zien hier hoe satire wordt verward met gerucht of nieuws. De reacties onder het artikel laten zien dat veel lezers de grap ervan inzagen, maar ook dat andere lezers erdoor in verwarring achterbleven. Het artikel beweert overigens dat de rupsen 5G-straling uitzenden met hun antenne-achtige haren.
2. Buitenaardse wezens
‘Covid-19 is verspreid door aliens om de mensheid uit te dunnen of uit te roeien.’ De schrijver H.G. Wells heeft wellicht voedingsbodem gegeven voor dit verhaal. Zijn roman War of the Worlds (1898), waarin Marsbewoners de aarde veroveren maar uiteindelijk ten onder gaan aan aardse virussen, blijft een bron van fantasierijke inspiratie in deze vreemde tijd.
3. Samenzweringstheoretici Icke and Ossebaard
Sommige volgers van de Brit David Icke en zijn Nederlandse tegenhanger Janet Ossebaard geloven dat er een geheime elite bestaat, de Illuminati, bestaande uit de 1 procent rijkste mensen ter wereld. Deze elite is van plan een gemeenschap te vormen van shape-shiftende reptielachtigen (‘reptilians’) die de wereld willen overheersen en een Nieuwe Wereldorde willen vestigen, met de rest van de mensheid gevangen in een dictatuur.
4. Gezichtsherkenning en de anderhalvemeterregel
De anderhalvemeterregel is een samenzwering die het camera’s, voorzien van gezichtsherkenningstechnologie, makkelijker maakt om mensen te herkennen en hen te volgen.
5. Virtueel geld
Een deelnemer aan de enquête schreef: ‘Het coronavirus vormt de nekslag voor contant geld, waar banken erg blij mee zijn.’ Wanneer er alleen maar digitaal geld bestaat zouden banken ieders kapitaal in bezit hebben. Banken worden gezien als onderdeel van het plan om de wereld te overheersen. Niemand zou meer contant geld bezitten om zeggenschap te hebben over het eigen leven. Banken krijgen het volledige gezag over je kredieten.
Wantrouwen ten aanzien van de elite
Theo Meder, hoogleraar Volksverhalen en Orale cultuur van het Meertens Instituut over de coronanepnieuwsverhalen: ‘Voor volksverhaalonderzoekers behoren nepnieuws en samenzweringstheorieën tot het genre van de moderne sage; in de volksmond wel aangeduid met broodjeaapverhaal. Je ziet af en toe zelfs dat een satirisch bericht door sommige mensen serieus wordt genomen. Veel van de serieuze complottheorieën die circuleren zijn gebaseerd op wantrouwen ten aanzien van de elite. Mensen kunnen het sterke vermoeden hebben dat politici, wetenschappers en journalisten een geheime en kwaadaardige agenda hebben en dat dit systematisch wordt verdoezeld.’
Deelnemen aan de enquête
Zolang het onderzoeksproject nog loopt kan er aan de coronanepnieuwsenquête worden deelgenomen. De enquête is anoniem en staat open voor iedereen, niet alleen voor Britse en Nederlandse staatsburgers. Deelnemers krijgen na het doorlopen van de enquête een ‘Conspiracy Mentality’-score, evenals advies over hoe ze zichzelf kunnen beschermen tegen nepnieuws over corona. De Nederlandstalige enquête staat hier.