Hoe ervaren Nederlanders en Vlamingen (des)informatie over de oorlog in Oekraïne? BENEDMO-onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam deden er, samen met een internationaal consortium van wetenschappers, onderzoek naar.
Al weken voor de Russische inval in Oekraïne zagen factcheckers een toename van desinformatie over het conflict tussen de twee landen. Hoewel de verspreiding van desinformatie al snel onderdeel werd van de oorlog, vormen dergelijke tactieken alleen een gevaar voor democratieën als burgers er ook vatbaar voor zijn. Daarom zetten BENEDMO-onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam, samen met een internationaal consortium van wetenschappers, in april en mei 2022 een vergelijkende studie op met 19.037 respondenten in negentien landen – waaronder Nederland en België – over hoe mensen omgaan met informatie over de oorlog in Oekraïne.
Opzettelijke manipulatie
Uit het onderzoek blijkt dat zowel Nederlanders als Vlamingen de informatie over het algemeen meer vertrouwen dan wantrouwen. In vergelijking met inwoners van andere landen uit de studie maken zij zich iets minder zorgen over desinformatie over de oorlog.
Gevraagd naar de bronnen die mensen met desinformatie associëren, vinden zowel Nederlanders als Vlamingen dat vooral Russische bronnen onjuiste informatie verspreiden. Ze zijn ook kritisch over sociale media en over rechtse en linkse alternatieve media. Als meest betrouwbare bronnen zien Nederlanders en Vlamingen vooral gevestigde media in hun eigen land en de NAVO. Dit komt grotendeels overeen met de percepties van burgers in de andere onderzochte landen.
Onjuiste informatie kan in tijden van onzekerheid veel verschillende oorzaken hebben. Opzettelijke manipulatie wordt onder zowel Nederlanders als Vlamingen als de meest waarschijnlijke reden gezien, zo blijkt uit de studie. Verder spelen gebrek aan deskundigen en slechte toegang tot de conflictgebieden een rol.
Vervolgonderzoek factchecken
Over het algemeen geven de resultaten reden voor optimisme, vinden de onderzoekers: Nederlanders en Vlamingen zijn zich bewust van het probleem van desinformatie in de context van de Russische inval in Oekraïne en ze vertrouwen vooral op betrouwbare bronnen met gevalideerde informatie, zoals gevestigde media en de NAVO. Ze zijn ook redelijk kritisch tegenover bronnen die de grootste neiging hebben om onjuiste informatie te verspreiden, zoals Russische bronnen, sociale media en alternatieve media.
Ondanks deze positieve bevindingen vindt desinformatie ook in Nederland en Vlaanderen de weg naar groepen die hier het meest vatbaar voor zijn, zo weten de onderzoekers. Er is nog veel onbekend over deze groepen in de context van de oorlog in Oekraïne en over in hoeverre factchecken een effectieve strategie is om de negatieve effecten van desinformatie tegen te gaan. In een vervolgonderzoek willen de onderzoekers dit proberen te achterhalen.
Meer over deze studie, inclusief grafieken, vind je hier.