Digitale onderzoeksdata staan hoog op de agenda van Nederlandse universiteitsbibliotheken, getuige de artikelenreeks hierover in InformatieProfessional in het afgelopen jaar. Wiljan Puttenstein deed voor zijn masterscriptie Culturele Informatiewetenschap (UvA) een verkennend onderzoek naar digitale onderzoeksdata en de rol van universiteitsbibliotheken.
Door: Wiljan Puttenstein
In hoeverre kunnen universiteitsbibliotheken een rol spelen bij het beheren en beschikbaar stellen van digitale onderzoeksdata tijdens en na afloop van wetenschappelijk onderzoek? Die vraag staat centraal in de masterscriptie ‘De data librarian in Nederland’. Naast literatuuronderzoek is deskresearch uitgevoerd op de websites van de dertien universiteitsbibliotheken. Doel was niet alleen de stand van zaken rond digitale onderzoeksdata weer te geven, maar ook met beschikbare meerjarenplannen het betreffende beleid te analyseren. Tevens werden acht interviews gehouden met personen die zich in hun dagelijkse werk bezighouden met digitale onderzoeksdata. Deskresearch en interviews vonden plaats in april en mei 2011.
Resultaten deskresearch
Elke universiteitsbibliotheek heeft op een of andere manier activiteiten ontwikkeld die betrekking hebben op onderzoeksdata. De activiteiten variëren van zich oriënteren op de mogelijkheden om diensten voor onderzoekers op te zetten tot het daadwerkelijk operationeel hebben van faciliteiten voor databeheer.
Het tijdstip waarop onderzoeksdata beleidsthema zijn geworden, wisselt sterk. De ene bibliotheek ontwikkelde al in 2006 beleid en diensten voor onderzoeksdata, de andere heeft het onderwerp pas in 2010 op de agenda gezet.
Slechts een beperkt aantal bibliotheken geeft gerichte aandacht aan onderzoeksdata. Vier van de dertien bibliotheken vermelden een verwijzing op de eigen homepagina, vijf op de homepagina van het repository en slechts één bibliotheek op beide. De vermeldingen kunnen bestaan uit een verwijzing naar het eigen datacentrum of naar de portal NARCIS (die inmiddels toegang biedt tot ruim 20.000 datasets), een aankondiging over de mogelijkheid om onderzoeksdata te registreren of een nieuwsbericht over activiteiten om het onderwerp breder onder de aandacht te brengen.
Rol UB
De beleidsplannen en interviews laten zien dat bibliotheken voor zichzelf in elke fase van het onderzoeksproces een mogelijke rol zien weggelegd. Denk bijvoorbeeld aan advies, het aanbieden van dataopslagfaciliteiten in de creatiefase en toegang bieden tot datasets in de fase van hergebruik (onder andere door deze te koppelen aan publicaties in een repository).
Geen rol zien bibliotheken voor zichzelf weggelegd als het gaat om duurzame opslag van digitale onderzoeksdata. De instellingen hebben vooral een sterke voorkeur om zelf het databeheer op de korte en middellange termijn ter hand te nemen en voor duurzame opslag van datasets onderzoekers te wijzen op de faciliteiten van Data Archiving and Networked Services (DANS). Een uitzondering vormen de bibliotheken van de technische universiteiten; zij hebben met het 3TU.Datacentrum zelf al een faciliteit voor het duurzaam bewaren in huis.
Naast onderzoekers zien bibliotheken ook studenten als een belangrijke doelgroep. Een aantal bibliotheken biedt studenten inmiddels ondersteuning bij het gebruik van databestanden of heeft plannen om datamanagement op te nemen in het programma voor academische vaardigheden. Op die manier worden studenten al jong bewust gemaakt van de noodzaak van goed databeheer. Als ze later zelf onderzoeker zijn, zullen ze de bibliotheek beschouwen als een logische partner voor advisering en ondersteuning.
Data librarian
Uit de beleidsplannen en interviews blijkt verder dat bibliotheken nog verschillend denken over hoe op onderzoeksdata toegespitste functies vorm en inhoud dienen te krijgen. Een aantal organisaties heeft al data librarians of functionarissen met soortgelijke benamingen aangesteld. Andere bibliotheken kiezen ervoor het takenpakket van de huidige informatie- en collectiespecialisten uit te breiden.
Niet alleen functies wijzigen, ook de positie van de bibliotheekmedewerkers in een universitaire organisatie verandert. Meer en meer werken zij in het primaire onderzoeksproces samen met wetenschappers. Dat leidt tot toepassing van het model van de embedded librarian, werkzaam in de directe omgeving van wetenschappers. Richten activiteiten zich primair op onderzoeksdata, dan kan zelfs gesproken worden van embedded data librarian. Binnen enkele jaren zullen diensten met betrekking tot onderzoeksdata een vanzelfsprekende activiteit worden voor alle Nederlandse universiteitsbibliotheken.
De scriptie is te lezen op UvA Scripties Online: dare.uva.nl/scriptie/398260.
Wiljan Puttenstein is hoofd bibliotheek aan de Protestantse Theologische Universiteit.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 4 / 2012. Het gehele nummer kun je hier lezen