IP #9/2019: gasthoofdredacteur Maxim Februari

“Opeens leek ethiek overbodig te zijn geworden. Nieuwe technologieën beloofden het leven op alle gebieden tegelijk te ‘optimaliseren’ en dus was het niet langer nodig je af te vragen wat goed en wenselijk is. Door gebruik van data werd alles immers vanzelf én goedkoper én veiliger én duurzamer én rechtvaardiger én ook nog eens leefbaarder? 

Bij nader inzien valt dit tegen. Je blijkt nog steeds te moeten kiezen: rechtvaardigheid gaat niet altijd samen met efficiëntie, controle botst soms op betrouwbaarheid. En mensen hebben er bovendien verschillende ideeën over wat leefbaar is. Tijd daarom voor een terugkeer naar de grote ethische vragen. Wat willen we optimaliseren? En hoe en waarom? En tegen welke prijs? 

Dit themanummer wemelt van zulke vragen. Choreografe Katja Heitmann maakte ooit op straat een verdachte beweging. Althans, een nieuw veiligheidssysteem vond haar beweging verdacht. Het bracht haar op de vraag of we menselijk gedrag voor de veiligheid volledig gaan standaardiseren. In gesprek met IP vertelt ze over haar dansproject Motus Mori, een bewegend archief waarmee ze unieke bewegingen voor de vergetelheid behoedt.

Jurist en filosoof Mireille Hildebrandt onderzoekt recht dat wordt gestuurd door data en code. Wetten in natuurlijke taal zijn voor meerdere uitleg vatbaar. Zodra je die vervangt door eenduidige computercode dreig je de trias politica af te schaffen: de scheiding tussen wetgevende, rechterlijke en uitvoerende macht. Is dat wel zo’n slim idee? Het leidt tot machtsconcentratie, en misschien raak je belangrijke informatie kwijt. 

Marens Engelhard, directeur van het Nationaal Archief, wijst op de verantwoordelijkheid van degenen die de archieven beheren. Archiveren is interpreteren: je kiest wat je van het verleden en heden laat zien. En zo draait dit hele themanummer om keuzes: welke informatie behouden we, welke gooien we weg? Willen we optimalisering? Optimalisering van wat?”

Maxim Februari