Journaliste Jacqueline Oskamp onderzocht het politieke en maatschappelijke krachtenveld, waardoor Nederlandse muziekarchieven de laatste jaren in zieltogende posities zijn gedwongen. Een belangrijke conclusie: de korte termijn wint het van de lange termijn.
Door: Ria Warmerdam
In Jacqueline Oskamps boek Opslaan en vernietigen; muziekarchieven bedreigd staan drie archieven centraal die zwaar getroffen werden toen de toenmalige staatssecretaris van OCW Halbe Zijlstra in 2013 de rijkssubsidies stopzette. Het gaat om de 1. bibliotheek van het voormalige Muziekcentrum van de omroep (MCO), waarin alle muziek van en voor de omroeporkesten en -ensembles werd bewaard; 2. het Nederlands Muziek Instituut (NMI), dat over het erfgoed van het Nederlandse muziekleven waakt (handschriften van componisten, partituren van Willem Mengelberg, concertprogramma’s et cetera) en 3. het Muziekcentrum Nederland, de organisatie waarin de belangen van de hedendaagse klassieke muziek, het Jazz-Archief en het Pop-instituut waren verenigd.
Gebakken peren
Met het sluiten van de bibliotheek van het MCO raakte in een klap 5 kilometer aan omroephistorie verweesd. Het NMI moest drastisch afslanken en verhuizen en het MCN verdween van de kaart. Delen van de collecties van het MCN werden op het nippertje ondergebracht bij de Universiteit van Amsterdam.
Het is op zich al een blijde verrassing dat er een boek over de status van Nederlandse muziekarchieven verschijnt. Toen Halbe Zijlstra in 2013 met zijn hakbijl door het culturele landschap trok, en bekende orkesten, ensembles en gezelschappen op diverse creatieve manieren de noodklok luidden, sneeuwden de resten van de muziekarchieven een beetje onder. De branche is nu eenmaal minder zichtbaar, minder bekend en vooral minder sexy.
Als muziekbibliothecaris en lid van de Nederlandse Vereniging van Muziekbibliotheken en -archieven (NVMB) heb ik samen met mijn vakgenoten verbijsterd en verontwaardigd de gevolgen van de bezuinigingen van dichtbij meegemaakt. Sterker nog, onze vereniging heeft van menig lid afscheid moeten nemen omdat zijn of haar bibliotheek of archief verdween, fuseerde of verdampte. De branche is dan ook erg gebaat met de aandacht die dit boek genereert.
Het tij tegen
Het gebrek aan sexappeal voert Oskamp aan als een van de bedreigingen. Ze meent dat er zo achteloos wordt omgegaan met ons muziekverleden omdat klassieke muziek niet sexy is. Sterker nog, klassieke muziek van eigen bodem is niet populair. Zo trots als we op Rembrandt en Mondriaan zijn, zo marginaal wordt er over Sweelinck of Peter Schat gedacht. In de economische crisistijd werden de kunsten bovendien bestempeld als een linkse hobby van de rijken waar algemene publieke middelen niet naartoe zouden moeten gaan.
Daarnaast heeft de samenleving te kampen met een gebrek aan langetermijnvisie. De politiek denkt niet verder dan de volgende verkiezingen en treedt graag neoliberaal terug om de markt zijn werk te laten doen. Dat leidt tot ad-hocbeslissingen waarbij het overzicht verloren gaat. Muziekarchieven zijn zo mogelijk nog minder sexy en bungelen onderaan de prioriteitenlijstjes
Zonde
Juist archieven zijn gebaat bij een langetermijnvisie, stelt Oskamp. Je kunt je best afvragen wat zinvol is om te bewaren en wat niet, maar je kunt nooit anticiperen op de vragen die in de toekomst gesteld zullen worden. Dat het oeuvre van ‘Notenkraker’ Peter Schat op dit moment niet zo relevant meer lijkt, wil niet zeggen dat dat over honderd jaar nog zo gevoeld wordt. En, door alle onrust en bezuinigingen is er ‘institutioneel geheugenverlies’ opgetreden. Er zijn veel mensen met enorm veel kennis ontslagen, de collecties zijn ingekrompen of in ontoegankelijke kelders opgeslagen.
Hoewel het digitaliseren van documenten enorme voordelen biedt, is dat toch niet de quick-fix die beleidsmakers als alternatief opwerpen. De snel opeenvolgende technische ontwikkelingen en het toegankelijk maken van digitale documenten kost ook geld. Daarnaast zal het bestuderen van de fysieke documenten zelf altijd van meerwaarde blijven. Kijken naar een afbeelding van het stukje muziek dat Mozart tijdens zijn verblijf in Nederland schreef, is toch wat anders dan het vasthouden van dat blad.
Waard om behouden te blijven
Jacqueline Oskamp heeft met dit boek het lot van de muziekarchieven uitstekend in beeld gebracht en de belabberde situatie glashelder geanalyseerd. Maar bovenal heeft ze aangetoond dat de archieven het waard zijn om behouden te blijven. Nu maar hopen op een verlicht moment bij de beleidsmakers.
Ria Warmerdam werkt op de catalogusafdeling van de Centrale Bibliotheek Utrecht en is bestuurslid van de NVMB (Nederlandse Vereniging van Muziekbibliotheken en –archieven).