Met de opmars van zelfrijdende auto’s, virtuele assistent Siri en 3D-printers had de timing van Het Tweede Machinetijdperk van Erik Brynjolfsson en Andrew McAfee niet beter gekund. Deze twee informatica- en economie-experts aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT) kondigen in dit boek op grootse en geheel onbescheiden wijze een alles veranderende digitale revolutie aan. In een tijd waar doemdenkende futuristen de luidste stem hebben, blijven Brynjolfsson en McAfee optimistisch over de toekomst waarin automatisering en digitalisering de mens van de werkvloer jaagt.
Door: Vincent Janssen
De industriële revolutie in de achttiende en negentiende eeuw luidde volgens Erik Brynjolfsson en Andrew McAfee het eerste machinetijdperk in. In de hele geschiedenis van de mens had er nog nooit zo’n ingrijpende verandering plaatsgevonden dan de automatisering van handmatige arbeid. Nu staan we volgens de auteurs aan de vooravond van een tweede machinetijdperk – met dank aan computers en digitalisering. De uitvindingen die computers tot nu toe hebben voortgebracht, zoals GPS, mobiele netwerken of pratende robots, zijn nog maar kinderspel. Als deze technologieën met elkaar gecombineerd worden kunnen we zelfs machines uit sciencefictionfilms tot een realiteit maken. Brynjolfsson en McAfee noemen dit ‘recombinante groei’.
Het nadeel van deze mogelijkheden: de toekomstige technologieën hebben de potentie om miljoenen banen te vervangen. Volgens Brynjolsson en McAfee duurt het gelukkig nog een poos voordat het zover is; er is nog tijd om voorbereidingen te treffen.
Groeiende ongelijkheid
Waar de industriële revolutie enkel eenvoudige en herhalende taken automatiseerde, worden in het tweede machinetijdperk ook steeds meer complexe werkzaamheden uitgevoerd door computers of robots. Dit geeft volgens Brynjolfsson en McAfee reden tot zorgen over de werkgelegenheid, ook in de hogeropgeleide sectoren. Zo gebruikt Manchester University bijvoorbeeld al een robot genaamd Eve om op eigen houtje nieuwe medicijnen te ontwikkelen.
In het tweede machinetijdperk zal de productie alsmaar toenemen, terwijl de benodigde kosten en arbeidskrachten voor deze productie tot gevaarlijke dieptes dalen. Brynjolfsson en McAfee gebruiken een vergelijking tussen Kodak en Instagram hiervoor als voorbeeld. In een paar maanden tijd werd Instagram succesvoller dan Kodak in haar hele 130-jarige bestaan is geweest. Daarnaast wist Instagram dit succes te behalen met een simpele app, ontwikkeld door een klein aantal innovatieve geesten, terwijl Kodak op haar hoogtepunt ruim 145.000 mensen voor zich had werken. Banen die overigens grotendeels verloren gingen toen Kodak in 2012 failliet verklaard werd.
De enorme welvaart die de nieuwe technologische ontwikkelingen meebrengen zullen niet evenredig verspreid worden en Brynjolfsson en McAfee vrezen daarom voor een technische elite. Desondanks blijven de auteurs optimistisch en verwachten dat de groeiende vraag naar technisch en gespecialiseerd personeel het grote banenverlies in andere sectoren kan compenseren. Wel zijn hiervoor veranderingen in het onderwijs nodig.
Androïde docenten
In de laatste hoofdstukken van Het Tweede Machinetijdperk wordt een aantal haast utopische beleidsveranderingen gepresenteerd die de groeiende ongelijkheid tegen zouden gaan. Hoewel veel van deze suggesties onuitvoerbaar zijn op enige termijn, lijken de onderwijsvernieuwingen die Brynjolfsson en McAfee voorstellen kansrijk. In hun onderzoek bleek dat onderwijs vandaag de dag niet aansluit op de veranderende arbeidsmarkt, waar de vraag naar technisch en gespecialiseerd personeel toeneemt. Een beter opgeleide arbeidsbevolking zou daarnaast het tweede machinetijdperk en de bijbehorende welvaart verder stimuleren.
Het argument van Brynjolfsson en McAfee is in essentie enorm ironisch: hoe beter technici, informatiewerkers, specialisten, wetenschappers en zelfs docenten hun werk doen, des te sneller worden zij vervangen door de digitale uitvindingen die zij geholpen hebben te creëren.
Voorlopig kunnen we nog rustig slapen. Volgens de prognoses uit het boek zal het nog enige tijd duren voordat robots in staat zijn om complexe cognitieve taken over te nemen. Brynjolfsson en McAfee zien juist vooral veel toekomst in de samenwerking tussen denkende robots en menselijk personeel. Een androïde à la C-3PO die voor de klas staat blijft voorlopig iets wat alleen in het Star Wars-universum bestaat. In de tussentijd kan wel de kwaliteit van het onderwijs met slimme technologieën verbeterd worden. MOOC’s (Massive Open Online Courses) zijn volgens de auteurs een mooi voorbeeld hoe communicatietechnologieën het onderwijs veranderen. Op deze manier zou de kennis- en inkomensongelijkheid ingeperkt kunnen worden, mits er genoeg draagvlak is om het onderwijs te vernieuwen
Zeg nooit nooit
Brynjolfsson en McAfee hebben geprobeerd om met een multidisciplinaire aanpak onze technologische toekomst te voorspellen. Het eindresultaat is echter een macroeconomisch betoog, waarin zij een tijdperk omschrijven dat niet meer is dan een extreme uiting van kapitalisme en consumentengedrag. Helaas doet het boek soms erg speculatief, ja haast filosofisch aan, maar desondanks zet het de lezer aan het denken over onze toekomst. Willen we eigenlijk wel een tweede machinetijdperk? Krijgen onze kleinkinderen huiswerk van een androïde? Of zal het vakblad IP ooit gevuld gaan worden door schrijvende robots? De belangrijkste boodschap die Brynjolfsson en McAfee in ieder geval meegeven is: ‘zeg nooit nooit’.
Het Tweede Machinetijdperk, Erik Brynjolfsson en Andrew McAfee Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum | 2014 | € 19,99
Banen die verdwijnen en verschijnen
‘Professionele bemoeial’ Bas van de Haterd publiceerde eerder dit jaar het boekje 10 banen die verdwijnen & 10 banen die verschijnen. Net als Brynjolfsson en McAfee concludeert Van de Haterd dat door technologische ontwikkelingen nu ook de banen van sommige hoogopgeleide professionals op de tocht komen te staan. Daartegenover staat echter dat er nieuwe banen bij komen, die deze nieuwe technologieën moeten gaan ondersteunen. Zo zullen volgens Van de Haterd bijvoorbeeld accountants, assurantieadviseurs, makelaars en belastingconsulenten in de toekomst op zoek moeten naar nieuw werk. Gelukkig komen er genoeg nieuwe beroepen bij, zoals city farmer, identiteitsauditor, metallurg en DNA-adviseur. Benieuwd wat deze nieuwe banen precies inhouden? Op www.vandehaterd.nl kan het ebook gedownload worden.
Vincent Janssen is redacteur van IP en specialist Scientific Information bij de Maastricht University Library.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 9 / 2015. Het gehele nummer kun je hier lezen.