Het gebruik van het sociale netwerk Facebook is voor sommige groepen, waaronder tieners, onontkoombaar. Dat ze daarbij veel van hun privacy kwijtraken, lijken ze als een voldongen feit te beschouwen. Dat blijkt uit de dissertatie Facebook & users: who is using whom? van Rob Heyman van de Vrije Universiteit Brussel. Onderzoeker Heyman stelt vast dat Facebook het sociale gedrag van mensen ondergeschikt maakt aan efficiëntie en winstgevendheid.
Facebook begon ooit als een studentenproject zonder businessmodel en inkomstenbron. Vandaag is het een alomtegenwoordig sociaal medium dat dagelijks door ruim een miljard mensen wordt gebruikt. Rob Heyman bracht in kaart hoe Facebook tussen 2004 en 2015 stevig greep kreeg op de relatie tussen adverteerders en gebruikers op het sociale netwerk.
Hij onderzocht hoe tieners in hun dagelijkse leven met Facebook onderhandelen en hoe Facebook hun persoonsgegevens gebruikt – en wat de tieners hier van vinden. Hij concludeert dat het bedrijf erin geslaagd is de leefwereld van tieners te veroveren door eerst features en gebruikers toe te voegen tot op het punt dat het netwerk onmisbaar wordt voor het sociale functioneren. Vervolgens worden nieuwe features toegevoegd zoals gepersonaliseerde reclame, targeting en tracking. De gebruikers moeten dit wel accepteren, omdat het door groepsdruk veelal geen optie is om minder van Facebook gebruik te maken of voor een andere sociaal netwerk te kiezen.
Heyman stelt vragen bij de wenselijkheid van dit alles. Hij stelt daarbij vast dat veelgehoorde bezwaren als privacy en uitbating van persoonlijke gegevens wellicht ondergeschikt zijn aan een veel zorgelijker ontwikkeling: de kolonisatie van onze leefwereld.
Sociale media als Facebook reduceren het gedrag van hun gebruikers in dienst van winstgevendheid. “Het verplicht gebruikers om snel te reageren op berichten, omdat Facebook vertelt wie het bericht wanneer heeft gelezen – ook al werkt dat storend als je met vrienden praat, naar de les gaat of huiswerk moet maken,” aldus Heyman.
Daarnaast manipuleert Facebook het gedrag van zijn gebruikers zodanig dat deze meer reclame gaan consumeren – wat in feite kolonisatie is door het kapitalistische systeem. De kwantiteit – zoals de hoeveelheid posts, de op het netwerk doorgebracht tijd en het blootstellingsniveau aan advertenties – is daarbij belangrijker dan de kwaliteit van de sociale interactie. Gebruikers worden zo beroofd van de mogelijkheid om vrijelijk en op zelf gekozen wijze met anderen te communiceren.
“Het monopolie is op zich niet erg, zolang het zich aan de regels houdt,” zegt Heyman. “Daar wringt het schoentje, want: wat zijn de regels van Facebook? Iemand die twee jaar geleden inlogde hoefde nog geen data te delen met de andere bedrijven die Facebook inmiddels heeft gekocht. Parse, LiveRail en Atlas zorgen ervoor dat persoonsgegevens van Facebook, Instagram en WhatsApp gebruikt kunnen worden voor reclamedoeleinden op het hele internet. Als je hier niet mee akkoord bent, dan kan je maar beter vertrekken want een andere keuze krijg je niet. Zulk misbruik is zeker iets om ons zorgen over te maken.”