De Universitaire Bibliotheken Leiden heeft een unieke editie uit 1690 verworven van ’t Vermaecklijck Steeck-boeckjen, Waer in de Secreten des Herten van Jonghmans en Dochters te lesen.
Het steekboekje is een amoureus gezelschapsspel voor twee of meer jonge stellen, waarbij met een speld in de snede van het boekje werd geprikt, zodat het op een willekeurige pagina openviel. Op de bladzijde die door de speld werd aangewezen, troffen ze een vers voor de man en een vers voor de vrouw waarin hun ‘hart’, hun karakter, werd omschreven; bij het vers hoorde ook een bijpassende voorstelling in houtsnede. Deze scabreuze, humoristische gedichtjes werden hardop voorgedragen.
Het steekboekje dat de universiteitsbibliotheek heeft verworven, is geschreven door de Friese dichter Jan Jansz Starter (1593-1626). Het is slechts een van de weinige exemplaren die de tand des tijds hebben doorstaan, hoewel het tot de bestsellers van de zeventiende eeuw mag worden gerekend, aldus de UBL.
Almanakje in miniatuurformaat
Het verworven exemplaar maakt deel uit van een almanakje in miniatuurformaat. Deze zakagenda voor het jaar 1690 – gebonden in een zwart leren bandje van ezels- of paardenleer (segrijn) met zilveren sloten – bevat behalve de gebruikelijke jaarkalender ook vier ‘bijwerkjes’, waarvan het steekboekje het meest bijzondere is. Almanakken werden in enorme oplagen gedrukt en vonden hun weg naar tienduizenden gebruikers in de Lage Landen. Kopers konden hun almanakje naar believen laten uitbreiden met bijwerk, soms praktisch van aard, zoals een naamlijst van de schutterij, soms bedoeld ter lering, zoals een kroniekje, maar vaker nog ter vermaak. Het almanakje kon worden aangekocht met steun van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en de Vrienden van de Universiteitsbibliotheek Leiden.
Kasper van Ommen, conservator Westerse gedrukte werken: ‘Het steekboekje geeft een even zeldzaam als vermakelijk inkijkje in de populaire cultuur van de zeventiende eeuw. Met dit boekje in de hand zie je voor je hoe jongens en meisjes zich destijds vermaakten op lange winterse avonden zonder Netflix.’