Project: nieuwe Universiteitsbibliotheek UvA
Gestart in: september 2019
Einddatum: ergens in 2023
Aantal dagen tot oplevering: circa 800
Architect: MVSA Architects en Architectenbureau J. van Stigt
Door Simone van den Brink
Vakblad IP volgt de wording van de Universiteitsbibliotheek (UB) van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Eens per kwartaal wordt een thema rondom de bouw belicht. In dit nummer deel 4: het gevelscherm.
De voormalige Tweede Chirurgische Kliniek, gelegen op het Binnengasthuisterrein, en het Zusterhuis aan de Nieuwe Doelenstraat worden gerestaureerd en gerenoveerd. Samen met de nieuwbouwdelen verrijst hier de nieuwe huisvesting voor de Universiteitsbibliotheek van de UvA in het hart van de binnenstad van Amsterdam, het Universiteitskwartier. Er komt een atriumkap die de twee gebouwen aan elkaar koppelt, waardoor een groot bruikbaar nieuw vloeroppervlak ontstaat voor de UB. Daarnaast wordt op de hoek van de Nieuwe Doelenstraat en de Binnengasthuisstraat een nieuwbouwdeel gerealiseerd.
Op die hoeklocatie stond het voormalige Hotel Pays Bas, dat in de jaren zestig van de vorige eeuw is gesloopt, waarna het terrein tot de start van de uitvoering als parkeerplaats wordt gebruikt. Die parkeerplaats kent aan één zijde een hoge blinde muur, die keer op keer een andere muurschildering krijgt. In 2018 maakt het kunstenaarsduo Karski & Beyond een nieuwe muurschildering waarop Herman Brood en Rembrandt van Rijn gebroederlijk naast elkaar staan. De kunstenaars willen met hun werk meer cross-over bewerkstelligen tussen nieuwe en oude kunst, en stimuleren dat liefhebbers van de kunst van de één zich zullen afvragen wie die andere kunstenaar dan wel is.
Licht filterende ‘sluier’
Het nieuwbouwdeel dat op deze plek verrijst, krijgt een gevelscherm; een licht filterende ‘sluier’ tussen de Universiteitsbibliotheek en de woningen die er op korte afstand tegenover liggen, zodat meer privacy voor beide zijden ontstaat. Voor de omwonenden heeft het scherm ook de functie de lichtinval in hun woningen vanuit de UB te beperken.
Tijdens de aanvraag van de omgevingsvergunning voor de renovatie en realisatie van de nieuwbouw van de UB, is de bronskleurige basisuitvoering, inclusief de materiaalkeuze, al goedgekeurd door de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit (CRK) van de gemeente Amsterdam. MVSA Architects dient nog de definitieve uitwerking van het gevelscherm in detail te ontwerpen en ter beoordeling voor te leggen aan de CRK.
MVSA Architects refereert in eerste instantie aan de muurschildering met Brood en Rembrandt, maar komt daarop terug. De afbeelding die verwerkt moet worden in het gevelscherm, moet volgens het bureau passen bij de functie en de eigenaar van het gebouw (UvA), en bij de binnenstad van Amsterdam. Om meer input te krijgen voor wat het beste bij de uitgangspunten zal aansluiten, schrijft de Uva een prijsvraag uit.
‘Woorden’ als thema
Het thema ‘woorden’ komt veelvuldig terug in de ingezonden ideeën en levert de meeste inspiratie op voor verwerking in het gevelscherm. Vervolgens wordt binnen de UvA een werkgroep opgericht om het thema verder uit te werken. Hierin zitten experts van de Faculteit der Geesteswetenschappen (FGw), UB/Allard Pierson, studentenraad FGw en MVSA Architects. Ik begeleid de werkgroep vanuit Huisvestingsontwikkeling van de UvA.
De werkgroep kiest ter invulling van het thema voor de volgende zin: Lees maar, er staat niet wat er staat. Het eerste deel van de zin representeert primair de UB als boekencollectie en ‘leeszaal’. Het tweede deel verwijst naar de kernopgave en -activiteit van de FGw, namelijk interpretatie van bronnen in heden en verleden, en het wijzen op mogelijke polyvalentie en ambiguïteit.
De zin komt uit het gedicht Awater (1934) van Martinus Nijhoff. Het volledige gedicht willen we leesbaar maken met een QR-code. Waar en hoe deze op het gebouw gaat worden geplaatst, zal de architect nader bepalen.
Het wordt stil, het wordt warmer in de zaal.
Steeds zilter waait dun ratelend metaal.
De schrijfmachine mijmert gekkepraat.
Lees maar, er staat niet wat er staat. Er staat:
‘O moeder, nooit zult gij de bontjas dragen
waarvoor elk dubbeltje werd omgedraaid,
en niet meer ga ik op mijn vrije dagen
met een paar bloemen naar het hospitaal,
maar breng de rozen naar de Kerkhoflaan…’
Dit staat er, en Awater’s strak gelaat
geeft roerloos zijn ontroering te verstaan.
Hoe laat is het? Awater’s hoofd voelt zwaar.
De telefoon slaapt op de lessenaar.
De theekopjes worden teruggehaald.
De klok tikt, tikt, slaat, tikt tot half-zes slaat.
De groene lampen worden uitgedraaid.
Nijhoff (1894-1953) was een belangrijke Nederlandse modernistische dichter, toneelschrijver, essayist en vertaler. Hij hanteert in zijn gedichten een uiterst helder taalgebruik om complexe, existentiële vragen weer te geven.
Vierentwintig talen en zes schriften
Om ‘de wereld te verbinden’ besluit de werkgroep om de zin in meerdere talen op het gevelscherm te laten terugkomen. Gekozen wordt voor de vierentwintig talen en zes verschillende schriften waarin binnen de UvA wordt gedoceerd. Dit zijn: Latijn, Zweeds, Deens, Noors, Frans, Duits, Pools, Tsjechisch, Kroatisch, Engels, Italiaans, Spaans, Nederlands, Fries, Esperanto, Catalaans, Russisch, Servisch, Hebreeuws, Jiddisch, Arabisch modern standaard, Oudgrieks, Nieuwgrieks en Hettitisch.
Op basis van dit uitgangspunt wordt ook een letterontwerper ingezet om samen met de architect tot een definitief ontwerp van het gevelscherm te komen. Erik van Blokland ontwerpt een prachtig lettertype, waarbij de letters tussen de regels vallen, er een klein verschil tussen hoofdletter en kleine letter is, en het geheel goed leesbaar blijft. Een ingewikkelde opdracht. Van Blokland draagt na afloop het hele archief van het ontwerpproces over aan het Allard Pierson, dat onderdeel is van de UB.
Mock-up goedgekeurd
Parallel aan dit ontwerpproces werken de aannemer en de producent samen met de architect om de maakbaarheid van het gevelscherm uit te werken. Tijdens dit proces levert de producent verschillende proefmodellen aan om te kunnen bepalen wat er op basis van het letterontwerp mogelijk is en wat er deels ook binnen het ontwerp nog aangepast moet worden. De CRK had aangegeven dat de partijen een mock-up – een-op-eenmodel van een deel van het gevelscherm, gebaseerd op het definitieve ontwerp – ter beoordeling moesten aanleveren. Dit doet de producent, waarop de commissie de mock-up inclusief het definitieve ontwerp goedkeurt.
Voor het uiteindelijke scherm van 10 bij 50 meter is de producent ruim een jaar bezig met printen, coaten en polijsten. De letters worden 3D geprint in kunststof en krijgen vervolgens een bronzen coating. Het gevelscherm wordt zo afgewerkt dat er geen overlast door vogels zal zijn.
Het unieke gevelscherm vormt het visitekaartje van de nieuwe UB. Dit resultaat is alleen mogelijk door de goede samenwerking tussen architect, letterontwerper, producent en de UvA. Ieder heeft vanuit zijn en haar expertise een waardevolle bijdrage geleverd.
De voorgaande delen van deze serie lezen? Ze zijn te vinden in het online archief op de IP-website. Klik hieronder voor:
Simone van den Brink is senior programmamanager Universiteitskwartier UvA.
Deze bijdrage komt uit het digitale magazine IP #1/2022. Klik op de onderstaande button om het hele nummer te lezen.
