Toegang tot het web van toen met Memento

Reizen tussen heden en verleden 

In 1985 lukte het de scholier Marty McFly om terug te reizen naar 1955. Een ongekende gebeurtenis – en misschien is de film Back to the Future daarom nog steeds populair. Minstens zo bijzonder is tijdreizen op het web, de grootste information space ooit. Toch is dat zonde: tijdreizen zou geen noviteit maar een trivialiteit kunnen zijn. Met Memento. Hoe? IP verkent.

Door: Sjors de Valk

Memento mori – gedenk te sterven. De uitdrukking geeft de vergankelijkheid van het menselijk bestaan aan, maar is evenzeer van toepassing op het web: informatie die we daar publiceren is vaak vluchtig en daarna voorgoed verdwenen. Memento wil dit oplossen. Memento, in 2009 ontwikkeld door twee Amerikaanse onderzoeksinstellingen en mede-gefinancierd door de Library of Congress, maakt het mogelijk om terug te gaan in de tijd en informatie te achterhalen die op dat moment beschikbaar was.

Dat klinkt groots, toch is Memento opvallend klein. Het is bijvoorbeeld geen software, laat staan een applicatie die je zomaar kunt gebruiken. Evenmin is het een tijdmachine die informatie vindbaar maakt, zoals de Wayback Machine van het Internet Archive dat doet. Wat Memento wel is: een protocol dat specificeert hoe historische informatie op het web toegankelijk blijft. Het is vervolgens aan uitgevers – aan iedereen die publiceert, van organisaties tot individuen – om het protocol toe te passen en hun informatie volgens deze richtlijn beschikbaar te stellen, nu en in de toekomst. Tijdreizen is dan binnen handbereik.

Hoe werkt het

Het is een probleem van alledag. Je gaat naar een pagina op een bepaalde website en ontdekt dat de inhoud is veranderd of verwijderd – je kunt de informatie die je daar eerder zag met geen mogelijkheid terughalen. Zeer vervelend. Toch is het inherent aan het huidige web: het web zoals we dat kennen is het web van nu, met informatie die er nu toe doet.

Memento maakt het web van toen toegankelijk, met informatie die er toen toe deed, of dat nu minuten of jaren geleden is. Dat werkt als volgt. Je gaat naar een pagina op een bepaalde website en ontdekt dat de inhoud is veranderd of verwijderd. Als de website én je browser Memento ondersteunen, kun je vervolgens aangeven welke eerdere versie van de pagina je wilt zien. Bijvoorbeeld de versie van gisteren van 14:00 uur. Als de versie bestaat, dan toont de website die; bestaat deze niet, dan toont de website de versie die het dichtst in de buurt ligt. Bijvoorbeeld de versie van 13:55 uur of 14:15 uur. Dit heet datetime negotiation: een client (de applicatie die je gebruikt om een pagina op te vragen, zoals je browser) ‘onderhandelt’ met de server (de applicatie die weet welke versies van de pagina er zijn) over de meest geschikte versie.

Het kan gebeuren dat de versie die dit oplevert veraf ligt van het moment dat je had aangegeven. Je krijgt bijvoorbeeld de versie van vorige maand te zien. In dat geval is er geen recentere versie beschikbaar. Wellicht komt dat omdat de pagina in de tussentijd niet is veranderd. Maar het kan ook zijn dat de uitgever geen tussenliggende versies heeft bewaard. Ofschoon dat het nut van archivering tenietdoet, is dat een keuze die hij kan maken. Met andere woorden: Memento schrijft niet voor hoe vaak of op welke momenten informatie gearchiveerd moet worden – dat is aan de uitgever.

Wat is ervoor nodig

Geschikte software. Memento is een protocol, niet meer. Dit betekent dat het protocol geïmplementeerd moet worden in software om het te kunnen benutten, software van zowel uitgevers als gebruikers.

Uitgevers moeten hun informatie gaan publiceren met applicaties die Memento ondersteunen. Bekende toepassingen als MediaWiki (voor wiki’s) en Open Wayback (voor webarchieven) bieden hiervoor al mogelijkheden. Maar idealiter wordt alle publicatiesoftware Memento compatible, zoals applicaties voor collectiebeheer en contentmanagement. Als uitgever hoef je dan niet na te denken over de toegang tot je historische informatie – it just works.

Gebruikers van informatie moeten applicaties gaan aanwenden die Memento ondersteunen, zoals browsers of apps. Helaas is deze ondersteuning nog erg beperkt: Chrome, Firefox en Internet Explorer, bijvoorbeeld, kunnen er niet mee overweg. Wel zijn er extensies ontwikkeld waarmee je Memento kunt gebruiken, zoals Memento Time Travel en Mink. Dergelijke extensies kun je toevoegen aan je browser en daarmee informatie uit het verleden ontdekken. Een goede stap, maar ook hier geldt: idealiter behoort Memento tot de standaardfuncties van applicaties, out-of-the-box, zonder afhankelijkheden van extensies.

Waarom is Memento belangrijk

Aan deze vraag gaat een fundamentele vraag vooraf: is het waardevol om informatie te behouden die op het web gepubliceerd wordt? Zo ja, dan is Memento belangrijk – om twee redenen.

Reden één. Tijdreizen op het web is alleen mogelijk als uitgevers en gebruikers van informatie dat doen volgens gedeelde afspraken. Memento biedt deze afspraken. De afspraken zorgen ervoor dat de software van uitgevers en gebruikers volgens dezelfde regels ontwikkeld kan worden en op dezelfde manier kan communiceren.

De waarde van deze standaardisatie is enorm. Uitgevers gebruiken nu veelal eigen conventies voor het toegankelijk maken van eerdere versies van hun informatie. Gebruikers, zowel mensen als computers, moeten die conventies eerst begrijpen alvorens ze te kunnen gebruiken – een hindernis voor bruikbaarheid. Memento verhelpt dit. Het benut hiervoor het Hypertext Transfer Protocol (HTTP), het protocol dat bepaalt hoe informatie via het web uitgewisseld wordt. Memento is een uitbreiding van HTTP en daarmee geschikt voor algemeen gebruik, onafhankelijk van specifieke technologieën of organisaties. Maar dan dienen de makers van software het protocol natuurlijk wel te omarmen.

Reden twee. Tijdreizen op grote schaal en op lange termijn is alleen mogelijk als uitgevers zelf verantwoordelijk worden voor het bewaren en publiceren van hun historische informatie. Waar deze informatie nu veelal – en ook nog beperkt – toegankelijk wordt gemaakt door andere, gespecialiseerde diensten, zoals webarchieven van nationale bibliotheken, daar biedt Memento de mogelijkheid aan uitgevers om dit zelf te doen: ze hoeven enkel het protocol te implementeren om hun eigen archiefvormer te worden. Archiefvorming kan hiermee belegd worden bij degene die er het meest van weet en de eigenaar van de informatie is.

Wie zijn de gebruikers

Twee prominente organisaties ondersteunen Memento: het Internet Archive en DBpedia. Daarnaast wordt het ingezet door onder meer de webarchieven van bibliotheken, zoals de Library of Congress en de National Library of Ireland, en de webarchieven van overheden, zoals Canada en het Verenigd Koninkrijk.

Ook hebben de bedenkers van Memento een eigen toepassing ontwikkeld, Time Travel. Met deze toepassing kunnen gebruikers in meerdere digitale archieven tegelijk zoeken: aan de hand van een datum en het webadres van een pagina zoekt Time Travel naar versies van de pagina uit het verleden zonder dat je individuele archieven hoeft te raadplegen. Uit de resultaten kan blijken dat de pagina door verschillende uitgevers op verschillende momenten is bewaard, zonder dat ze dat van elkaar weten. De gecombineerde resultaten geven een beeld van de pagina door de tijd.

Toch is de adoptiegraad van Memento vrij laag. Ook in Nederland. Waarom eigenlijk – het protocol bestaat immers al enige tijd? Wordt nog niet voldoende gezien wat de waarde is van het toegankelijk maken van historische informatie, laat staan gestandaardiseerd? Of is Memento nog te onbekend om bemind te worden? Misschien verbetert dat: dit najaar treedt een van de bedenkers en pleitbezorgers van het protocol, informatiewetenschapper Herbert Van de Sompel, in dienst bij DANS, het Nederlands instituut voor permanente toegang tot digitale onderzoeksgegevens.

Memento mori – gedenk te sterven. Maar bij nader inzien is de uitdrukking minder van toepassing op informatie. Hoewel het menselijk bestaan vergankelijk is, hoeft informatie dat niet te zijn. Gebruik van Memento – it’s about time.

Memento in actie

Ook tijdreizen op het web? Doe het volgende:

1. Voeg de extensie Memento Time Travel toe aan je browser. De extensie is beschikbaar voor Chrome en Firefox.
– Gebruik je Chrome? Ga naar de Chrome Web Store 

– Gebruik je Firefox? Ga naar Firefox Add-ons

2. Ga naar een website waarvan je een eerdere versie wilt zien. Bijvoorbeeld: https://www.nu.nl

3. Klik in je menubalk op het icoon van Memento Time Travel – een klokje, rechtsboven. Je ziet vervolgens een kalender. Kies hier een dag, maand en jaar. Bijvoorbeeld: 1 september 2008. Klik op de knop Save.

4. Klik met je rechtermuisknop op de website. Je ziet een menu met opties. Een van deze opties is Memento Time Travel, met verschillende subopties. Klik op de bovenste: Get near saved date: Mon, 01 Sep 2008 (en een bepaalde tijd).

5. De extensie raadpleegt nu, onzichtbaar, archieven die een eerdere versie van de website hebben bewaard. Korte tijd later wordt een versie van de site geladen. In geval van nu.nl is dat de site zoals die bestond op zaterdag 13 september 2008, de datum van de dichtstbijzijnde versie.

Sjors de Valk is redacteur van IP en zelfstandig informatiespecialist op het gebied van erfgoed en IT.