Sinds 2015 nemen Informatiedienstverlening en -management (IDM)- opleidingen in naam geen nieuwe studenten meer aan. Betekent dit dat er geen gerichte opleiding tot informatieprofessional meer is? Achter deze vraag schuilt de veel bediscussieerde kwestie wat een informatieprofessional is en over welke competenties die dan zou moeten beschikken. In een inleiding komen zowel die competenties als de ontwikkelingen in het opleidingsveld aan bod. Vervolgens wordt een zo breed mogelijk beeld geschetst van zowel opleidingen en cursussen als traineeships. En vertellen oud-studenten over hun ervaringen.
Door: Peter Becker
De werkzaamheden van de informatieprofessional zijn allang niet meer beperkt tot het domein van de bibliotheek. In iedere informatierijke omgeving (papier en digitaal) is behoefte aan één of meer medewerkers met vaardigheden op het gebied van informatievoorziening. In onderwijskundig opzicht is vanaf de eeuwwisseling een trend waar te nemen waarbij benodigde kennis en vaardigheden voor een vakgebied worden beschreven in competenties. Kenmerkend aan competentiebeschrijvingen is de grotere mate van abstractie ten opzichte van bijvoorbeeld leerdoelen en het feit dat het ‘attitude’-aspect een grote rol speelt. Dit sluit goed aan bij de behoefte om de vaardigheden van de informatieprofessional zowel binnen als buiten de bibliotheekcontext tot zijn recht te laten komen.
In Nederland en het buitenland zijn er in de afgelopen jaren verschillende initiatieven geweest om de competenties van de informatieprofessional te herdefiniëren. De American Library Association (ALA) heeft in 2009 ‘Core competences of librarianship’ gedefinieerd. Interessant daarbij is dat de competenties genoemd worden in de context van de bibliotheek, maar dat de kernbegrippen als organization of recorded knowledge, ethics en technological skills zonder meer te vertalen zijn naar andere omgevingen. Met andere woorden: ook de typische bibliotheekorganisatie ALA beschrijft competenties in zodanig abstractere termen dat deze breed zijn toe te passen.
In Groot-Brittannië heeft het Chartered Institiute of Library and Information Professionals (CILIP) enige faam verworven met de Professional Knowledge and Skills Base (PKSB). Deze opsomming van competenties dient twee doelen. Op de eerste plaats is zij richtinggevend bij de inrichting en accreditatie van de beroepsopleidingen. Daarnaast wordt zij ingezet als instrument bij certificeringstrajecten voor informatieprofessionals. CILIP wil op termijn een systeem inrichten waarbij informatieprofessionals hun certificering om de paar jaar vernieuwen door aan te tonen dat zij op één of meer deelgebieden competenties op een bepaald niveau beheersen. De kwaliteit van de PKSB en het gedachtegoed van certificering heeft verschillende instituten en verenigingen buiten Groot-Brittannië, waaronder Nederland, geïnspireerd om vergelijkbare competenties en certificeringstrajecten te ontwikkelen.
Overeenkomsten
De competenties van de ALA en de PKSB hebben een aantal overeenkomsten:
- ze zijn zodanig algemeen beschreven dat zij voor iedere informatierijke omgeving kunnen worden ingezet;
- ze leggen niet alleen de nadruk op vakinhoudelijke kennis en vaardigheden, maar beschrijven uitdrukkelijk ook algemene skills en attitude-aspecten als communicatieve vaardigheid, pro-activiteit, ethisch handelen en marketingvaardigheden;
- ze beschrijven dat het vermogen om je te blijven ontwikkelen noodzakelijk is in het snel veranderende vakgebied van de informatieprofessional. Een goede informatieprofessional ontkomt niet aan ‘life long learning’.
Dit laatste betekent dat de hedendaagse informatieprofessional zich moet blijven ontwikkelen én zijn meerwaarde moet blijven aantonen, bijvoorbeeld door middel van certificering. Het is dan ook niet voor niets dat het aanbod bijscholingen bij de verschillende aanbieders de afgelopen jaren enorm is gegroeid. Daarnaast kennen we in Nederland het initiatief van de werkgroep KEI om te komen tot een erkende certificering van de informatieprofessional.
Uiteindelijk gaat het om de toegevoegde waarde die een informatieprofessional heeft ten opzichte van andere disciplines en technieken. Wie zijn oor te luister legt op congressen en de pers raadpleegt, komt al snel uitspraken en berichten tegen als: ‘de bibliothecaresse wordt vervangen door supercomputer Watson’. Vaak worden dit soort uitspraken gedaan door mensen die een traditioneel beeld hebben van de bibliotheek en haar medewerkers. De informatieprofessional heeft genoeg mogelijkheden om een nieuwe invulling te geven aan zijn professie.
IDM ten einde?
In naam was de Informatiedienstverlening en -management (IDM)-opleiding bij de Haagse Hogeschool de afgelopen jaren nog de enige opleiding in Nederland waar studenten een IDM-opleiding konden starten. In andere voormalige ‘BDA-steden’ zoals Amsterdam, Breda, Groningen en Deventer waren de typische IDM-competenties in meer of mindere mate terug te vinden in bredere opleidingen als Bedrijfskundige informatica (zoals Breda) of Media, Informatie en Communicatie (Amsterdam).
In Den Haag is in september van dit jaar de nieuwe opleiding HBO ICT gestart. Bij deze opleiding kiezen studenten na een half jaar een differentiatie binnen het ICT-domein. Een van de differentiaties is Information and Media Studies, waarin de IDM-competenties ruim aan bod komen. Docenten van de IDM-opleiding spreken dan ook wel over een doorstart binnen de nieuwe opleiding HBO ICT.
Voordeel van de nieuwe opzet is dat de studenten een bredere kennis van het ICT-domein meekrijgen. De ontwikkelaars spreken dan ook van de ‘T-shaped professional’: de liggende streep van de T verbeeldt niet alleen deze breedte van het ICT-domein, maar ook de uitgebreide aandacht voor algemene vaardigheden op het gebied van communicatie en (project-)management zoals die ook zijn terug te vinden bij de competentiebeschrijvingen van CILIP en de ALA. De verticale streep verbeeldt het specialisme oftewel unique selling point van de informatieprofessional. Met modules op het gebied van enterprise content management, open data, big data en literatuuronderzoek komen de typische IDM-competenties daarin nog duidelijk aan de orde. Vakken als titelbeschrijven en catalogusbouw waren al veel eerder vervangen door onderwerpen als metadateren en taxonomie (bijvoorbeeld in SharePoint).
In het overzicht dat wij op de volgende pagina’s geven is te zien dat ook bij andere hogescholen en andere aanbieders de genoemde competenties nog steeds (in meer of mindere mate) aan bod komen. We kunnen dus concluderen dat ‘het vak’ nog volop wordt gedoceerd, zij het in een andere context dan voorheen. Een tweede conclusie die we kunnen trekken is dat een leven lang leren onontkoombaar is voor informatieprofessionals die hun meerwaarde willen blijven bewijzen in de snel veranderende informatiewereld. Gelukkig wordt er door verschillende partijen voorzien in die behoefte. Het overzicht toont een scala van bijscholingsactiviteiten voor verbreding en verdieping.
Peter Becker is docent bij de opleiding HBO ICT aan de Haagse Hogeschool.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 9 / 2015. Het gehele nummer kun je hier lezen.