Door Cindy Lammers
Zestien was ik toen ik Berlijn voor het eerst bezocht. Een educatieve trip in de vijfde van het atheneum. Ik had een gloeiende hekel aan het vak Duits, maar een stad met zo’n Muur, met West en Oost en BRD en DDR – dat had wel wat. Bovendien gingen mijn vriendinnen mee.
Ik herinner me een lange en brede Unter den Linden met enorme bomen. De Muur met prikkeldraad en mannen met geweren. Een oversteek bij Checkpoint Charlie om in Oost te gaan eten – bietensoep, best lekker. En uitgaan, stiekeme sigaretten, ook dat.
Begin 2022 ben ik er weer na al die jaren. De bomen lijken veel kleiner, de straten veel breder, en de vele frivoolloze torenflats, waar een laaghangend grijs wolkendek op de daken rust, nog talrijker. Een stad rauw en vol beladen erfgoed, al moet je wel even zoeken. De Oostblokarchitectuur is onvermijdelijk, maar restjes Muur zijn spaarzaam. Het beroemde checkpoint is een sneu geval tussen reclameborden van KFC.
De geschiedenis komt pas echt tot leven in het Dokumentationszentrum Topographie des Terrors. De ligging alleen al: op het terrein van het ‘zentrum’ waren de belangrijkste centra van de nationaalsocialistische terreur gevestigd, waaronder Gestapo, SS en SD. Er staat nog een stuk van de Muur, en het biedt zicht op het enige gebouw uit het Derde Rijk dat bewaard is gebleven. Dat geeft al kippenvel. Eenmaal binnen is er een eenvoudige expositie – borden met tekst en beeld in zwart-wit – die je chronologisch zigzaggend langs de terreurdaden en slachtoffers loodst. Tot je opeens bij de uitgang bent, drie uur later en met een knoop in je maag. Zo veel ellende, zo veel bruut geweld. Het is niet te bevatten.
Terug in Nederland is er veel aandacht voor de aankomende Nationale Holocaust Herdenking. Er komen ook oorloggerelateerde boeken uit, zoals dat van fotograaf en auteur Saskia Aukema, Tot de dood ons scheidt, over huwelijken in Kamp Westerbork. Ze dook in de archieven om brieven, dagboeken, ooggetuigenverslagen en foto’s op te diepen, met hartverscheurende verhalen als gevolg, mede mogelijk gemaakt door het werk van IP’ers in deze sector. Het laat weer eens zien hoe belangrijk het blijft om gebeurtenissen te archiveren, te digitaliseren en te ontsluiten voor publiek en onderzoek. Om te leren van geschiedenis die zich nooit en te nimmer mag herhalen.
Cindy Lammers is hoofdredacteur van IP.
Deze bijdrage komt uit het digitale magazine IP #1/2022. Klik op de onderstaande button om het hele nummer te lezen.
