Studenten zoeken op allerlei manieren hun studiemateriaal bij elkaar. Het liefst gratis, via WhatsApp, Facebook of USB-stick. Kunnen nieuwe online streamingdiensten studenten wél laten betalen voor studiemateriaal?
Door: Stefan Jongen
De problemen met het illegaal verkrijgen van content zijn niets nieuws. In een ver verleden werden computerprogramma’s als Kazaa en LimeWire gebruikt om onderling, via peer-to-peer netwerken, bestanden te delen. Deze illegale diensten hebben min of meer hun Waterloo gevonden. Inmiddels hebben diensten als Spotify en Netflix de markt veroverd om met een nieuw businessmodel muziek en media legaal te streamen. De vraag is of zo’n businessmodel ook toepasbaar is op studieboeken.
Project eStudybooks
SURF, de ICT-samenwerkingsorganisatie voor onderwijs en onderzoek in Nederland, onderzoekt samen met de hogere onderwijsinstellingen de mogelijkheden van een dienst om digitale studieboeken aan studenten en docenten aan te bieden. Het eStudybooks-project streeft ernaar digitale studieboeken aan te bieden, zodat studenten altijd en overal de beschikking hebben over het studiemateriaal via een directe en veilige toegang.
De eerste pilot werd uitgevoerd bij de bacheloropleiding Psychologie van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Wat waren de uitkomsten? ‘Actief deelnemende studenten scoorden gemiddeld 0,5 hoger op hun tentamen vergeleken met medestudenten die niet meededen aan de pilot,’ zegt Inez Westermann, projectleider eStudybooks. ‘Wel zijn we voorzichtig met onze conclusies aangezien meerdere zaken een rol kunnen spelen bij deze verhoogde score.’ De belangrijkste redenen voor studenten om over te willen stappen naar eStudybooks waren de beschikbaarheid van titels en de toegankelijkheid via één platform.
Samen stappen zetten
De resultaten van de pilot leken dus overwegend positief. Reden genoeg om een haalbaarheidsstudie uit te voeren en de verdere mogelijkheden te bekijken. Toen pas bleek hoe complex het traject is vanwege de verschillende belangen van alle betrokken partijen. ‘Deze markt lijkt met een Spotify-achtig model niet uit de voeten te kunnen,’ zegt Inez Westermann, projectleider eStudybooks. ‘Je moet in nauwe samenwerking met elkaar de balans zien te vinden voor een toekomstig schaalbaar model dat iedereen past, niet alleen qua prijs, maar ook qua digitaal contentaanbod. Voor nu is het van belang dat instellingen gezamenlijk in gesprek gaan om te achterhalen hoe ze gemeenschappelijk kunnen optrekken en waar ze individueel stappen willen maken.’
Maar niet alleen de instellingen zijn aan zet, zegt Westermann. ‘Alle partijen in de keten hebben wat te doen. Zowel de uitgeverijen, de instellingen intern en onderling, de docenten, de studenten, de platformleveranciers en SURF als verbinder en facilitator van vernieuwing. Inmiddels is een pilot met Hanze Hogeschool in voorbereiding om samen met uitgevers stappen te zetten qua prijs en aanbod.’
Startup
Terwijl SURF samen met de onderwijsinstellingen een vernieuwend aanbod probeert op te zetten, zitten enkele jonge ondernemers niet stil. AcaBoo, een online streaming platform voor universitaire studenten, werd bedacht door de vier recent afgestudeerde entrepreneurs Mike Palokaj, Tim de Ridder, Charlotte van Oorschot en Bente Bucker.
Met hun startup willen ze studenten bereiken die geen boeken aanschaffen, maar vaak (illegale) kopieën weten te bemachtigen via e-mail of Facebook. ‘Deze kopieën zijn vaak niet de juiste versies. Bovendien zijn ze vaak onhandig in gebruik, omdat ze ofwel van slechte kwaliteit zijn, ofwel te weinig functies in pdf-formaat hebben,’ aldus Bente Bucker. ‘Wij bieden een passende oplossing voor de student die graag digitaal leest. Alle boeken – met de laatste en juiste versie – staan met één klik op de knop in het eigen profiel.’
Complete boekenlijsten
De eerste pilot loopt inmiddels bij de opleiding Business Analytics aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. AcaBoo focust zich op het aanbieden van complete boekenlijsten binnen bepaalde universitaire opleidingen om zo het gebruiksgemak voor de student te verhogen. Maar is het niet de rol van de bibliotheek van de onderwijsinstelling om te voorzien in het studiemateriaal?
‘De universiteitsbibliotheek heeft tot op heden veelal geen onbeperkt aantal licenties of niet genoeg licenties voor alle studenten,’ zegt Bucker. ‘Daardoor kan het gebeuren dat een student een digitaal boek niet kan inzien omdat het al te veel is uitgeleend. Bij AcaBoo heb je altijd toegang tot je boeken wanneer je een abonnement afsluit.’
De student mag dan altijd online toegang hebben, helaas kan deze dienst nog geen 100% dekking van de boekenlijst garanderen. Mocht een boek bij een uitgever niet digitaal beschikbaar zijn, dan kan de student voor een fysiek exemplaar terecht bij de VU Boekhandel. Dat klinkt als een goede tijdelijke oplossing, maar is onwerkbaar als de dienst in de toekomst écht groot zou worden.
All-you-can-read
Een andere startup, het online streaming-platform BUKU, heeft studenten van het hoger beroepsonderwijs als doelgroep. De oprichters Jeff van der Laan en Alexander Postma hebben weer een andere visie op het studieaanbod. ‘Wij hanteren een all-you-can-read-for-one-price-principe,’ vertelt sales director Bert Jan Epema. ‘Lees en gebruik zoveel boeken als je wilt voor een en dezelfde prijs. Een extra vak, onderzoek of hertentamen? Voor de prijs maakt het niet uit.’ Inmiddels gebruikt de Johan Cruijff Academy in Amsterdam het platform één jaar.
Hoe kijken de uitgevers aan tegen deze ontwikkelingen? Epema: ‘De uitgevers vinden ons verdienmodel spannend. Ook al is het transparant en hebben we een contract waarbij hun marge beter wordt naarmate wij meer betalende abonnees krijgen. Uitgevers merken ook dat studenten steeds minder vaak bereid zijn om al hun boeken (nieuw) te kopen.’ De grote vraag voor hen blijft of BUKU voldoende in staat zal zijn de afnemende vraag naar papieren boeken te compenseren. Sommige uitgevers hebben echter hun bedenkingen. ‘Hier gaat een beetje het kip-en-ei-probleem op: hoe completer we als BUKU zijn, hoe sneller we succesvol worden. En andersom.’
Complex
Een rondje langs de verschillende aanbieders geeft de complexiteit aan van het traject om nieuwe innovatieve diensten in te voeren voor online studieboeken. Eén ding is zeker: het aanbod van studiemateriaal is aan vernieuwing toe. Waar blijft de innovatie bij uitgevers voor content in het hoger onderwijs? En zijn studenten wel bereid om extra geld te betalen voor hun diensten? Of woekeren de illegale schaduwbibliotheken straks op het web?
Stefan Jongen is specialist Scientific Information bij Maastricht University Library
Deze bijdrage komt uit IP nr. 6 / 2018. Het gehele nummer kun je hier lezen.