Tijdens een minisymposium bij De Haagse Hogeschool, ter afscheid van Jos van Helvoort, werden de fenomenen nepnieuws en desinformatie van meerdere kanten belicht. ‘Iedereen zou zich nu moeten afvragen: hoe solide is mijn beeld van de werkelijkheid?’
Op 30 juni nam Jos van Helvoort, docent HBO-ICT en onderzoeker bij het lectoraat Duurzame Talentontwikkeling, afscheid van De Haagse Hogeschool. Voor die gelegenheid kreeg hij de kans om een eigen minisymposium te organiseren rond nepnieuws en het hoger onderwijs. Gastspreker was IP-redacteur Vincent M.A. Janssen, die voor het magazine in 2021 en 2022 een reeks van artikelen schreef over nepnieuws. In zijn voordracht nam Janssen zijn 75-koppige publiek mee op een reis langs verschillende vormen van desinformatie, maar ook langs de (on)mogelijkheden om nepnieuws te bestrijden of mensen die erin geloven op het ‘rechte pad’ te brengen.
Dé complotdenker bestaat niet
Ook tijdens de aansluitende forumdiscussie onder leiding van Peter Becker, docent aan de opleiding Data Science & Artificial Intelligence van De Haagse Hogeschool, werd beaamd dat het denken in groepen als wij-versus-zij niet helpt om op zinvolle wijze met elkaar in gesprek te gaan. Elke Müller, senior onderzoeker bij het lectoraat Filosofie van de Beroepspraktijk van De Haagse Hogeschool, verwoordde het zo: ‘In werkelijkheid is het plaatje natuurlijk veel complexer en genuanceerder. Of zoals ook Vincent zei: dé complotdenker bestaat niet.’
Het groeiende wantrouwen tegen de regering en andere vertegenwoordigers van het gezag is echter ook zelf een van de aanjagers van politiek getinte desinformatie. Toch zet de Koninklijke Bibliotheek nog vol in op programma’s die mensen weerbaar maken. Marjolein Oomes, kennisadviseur bij de KB: ‘Er zijn al veel educatieve projecten op dit gebied, maar het ontbreekt nog aan effectiviteitsmetingen.’ De nationale bibliotheek wil daarin voorzien met SMILES, het internationale mediawijsheidsproject dat jongeren helpt om nepnieuws te bestrijden en waar ook De Haagse Hogeschool deel van uitmaakt.
Sensationeel roddelverhaal
Frank Huysmans, hoogleraar Information Society aan de Universiteit van Amsterdam, benoemde de rol van digitalisering en de media. ‘Vincent roept vragen op over onze omgang met verschillende werkelijkheidsbeelden. Verschillen zijn er natuurlijk altijd al geweest. Sociale media zorgen er echter voor dat bepaalde beelden nu veel sneller en op grotere schaal worden verspreid. Iedereen zou zich nu moeten afvragen: hoe solide is mijn beeld van de werkelijkheid?’ Müller stelde daartegenover dat bij het gebruik van de media natuurlijk ook het aspect entertainment een rol speelt. Wie heeft er nooit genoten van een sensationeel roddelverhaal waarvan je kunt weten dat het wellicht slechts voor een deel op waarheid berust?
Op je qui-vive zijn
Restte de vraag of je de strijd tegen desinformatie kunt overlaten aan informatiespecialisten. Oomes: ‘We hebben alle disciplines nodig, ook kunstenaars bijvoorbeeld.’ Het laatste woord was aan Jos van Helvoort, de scheidend hogeschooldocent: ‘We zouden studenten moeten leren om een soort kompas te ontwikkelen. Je dient altijd op je qui-vive te zijn in de omgang met informatie en een manier te ontwikkelen om al het nieuws kritisch te volgen.’
Met dank aan Jos van Dijk.
Jos van Helvoort (1957) begon zijn loopbaan in de informatiesector als cursuscoördinator bij GO opleidingen. Vanaf 1 december 2001 werkte hij aan De Haagse Hogeschool als docent bij de opleiding Informatiedienstverlening en -Management (IDM), die in 2015 opging in de brede bacheloropleiding HBO-ICT. Voor het lectoraat Duurzame Talentontwikkeling deed hij onderzoek naar het beoordelen van informatievaardigheden, waarop hij in 2016 promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn werk als onderzoeker voor het lectoraat is de laatste jaren vooral gericht op het grensgebied van mediawijsheid en informatievaardigheden. De bestrijding van desinformatie staat daarbij centraal. Van Helvoort is lid van het Standing Committee en Organizing Committee van de European Conference on Information Literacy (ECIL).
Foto: De Beeldstudio
Met een voorwoord door Jos van Helvoort | Vincent M.A. Janssen | Academische Uitgeverij Eburon | paperback 9789463014083 | € 16 | 48 pagina’s
Een pdf van het volledige boekje is ook online beschikbaar in de HBO kennisbank en bij Narcis.
Deze bijdrage komt uit de papieren IP #6-2022. Het hele nummer kun je hieronder lezen of downloaden.