Interview met de gasthoofdredacteur
Deze maand is filosoof en jurist Maxim Februari gasthoofdredacteur van IP. En dat is met een goede reden. Deze speciale editie staat namelijk in het teken van data-ethiek. IP sprak met Februari over de noodzaak van dit thema.
Door: Vincent M.A. Janssen
Maxim Februari: ‘Het thema data-ethiek is dit jaar ontploft. En dat terwijl de digitalisering al ruim twintig jaar aan de gang is. In die periode hebben we massaal data verzameld en alle kanten opgestuurd. Dat is argeloos gebeurd. In het verleden zijn er wel mensen geweest die waarschuwden voor de maatschappelijke consequenties van deze dataficering, maar ze vonden nauwelijks gehoor. Tot dit jaar. Nu beseft iedereen dat de maatschappij door data ingrijpend aan het veranderen is.’
Grote techbedrijven
‘Hoe kunnen we dit oplossen? Laten we allereerst kritisch kijken naar de macht van de grote techbedrijven. Zij hebben enorme hoeveelheden data en maken analyses die diep ingrijpen in de maatschappij, zonder dat burgers erin worden gekend. Politieke beslissingen komen zo in handen van private partijen. De macht van bedrijven als Google en Facebook is daardoor ondemocratisch, dictatoriaal zelfs. Ze komen dit jaar wel met morele codes, maar dat zijn vooral interne gedragscodes. Geen visies op de morele en politieke veranderingen die ontstaan door sturing met data. En de overheden? Die hebben we nodig om maatschappelijke macht weer als vanouds in te perken en te controleren. Macht moet je onderwerpen aan het recht.’
Morele en ideologische keuzes
‘De informatieprofessional houdt zich bezig met informatiestromen in zowel de publieke als de private sector. Hiermee wordt data-ethiek ook een kerntaak voor de mensen in het informatiedomein. Het onderwerp moet niet langer een “bezemkastsessie” zijn op een conferentie, maar de grondslag van het werk van informatieprofessionals. Zij maken in hun werk morele en ideologische keuzes en de ethiek is een vak dat ze op die keuzes wijst. Wat bewaar je wel en niet? Hoe definieer je data en met wie deel je die? Welke maatschappij wil je ermee realiseren? Je moet je keuzes kunnen verantwoorden.’
Makkelijk oplosbaar
‘Gelukkig is de schade nog niet onomkeerbaar. Vergeleken met klimaatschade bijvoorbeeld. Daarbij hebben we echt te lang gewacht om er iets tegen te doen. Een verstandige omgang met data vraagt bovendien niet altijd offers van de burgers, anders dan oplossing van de klimaatcrisis, en is dus makkelijker te bepleiten. Soms is het zelfs goedkoper, rechtvaardiger en effectiever om data niet te verzamelen en databestanden niet te koppelen. Dan kun je het dus prima laten.’
Hogere versnelling
‘Iedereen moet nu wel in een hogere versnelling. Want we hebben te lang gewacht met nadenken over de fundamentele ethische vragen. Nu holt iedereen nog achter incidenten aan. Neem de pers: pas als er een datalek is of een cyberaanval, laait de persbelangstelling op. Maar informatieprofessionals moeten snel gaan nadenken over de morele aspecten van hun dagelijkse werk.’
Het gesprek voeren
‘Gaat deze IP-special het verschil maken? Kijk, ethiek is niet alleen zeggen wat niet mag. Het is geen rem, het is juist een gaspedaal. Het nodigt uit om na te denken over wat we wél willen. Hoe richten we de samenleving in zodat het allemaal leuk blijft? Daar zijn verschillende opvattingen en zienswijzen over en dus moet je erover in gesprek. Vooral de mensen op de werkvloer, want die maken uiteindelijk het verschil. De morele keuzes die in data en data-analyses zitten: het helpt al enorm als het gesprek daarover deel gaat uitmaken van het reguliere werk. En niet alleen bij de koffiemachine.’
Maxim Februari is jurist en filosoof. Hij is onder andere bekend van zijn columns bij NRC en zijn roman Klont. Zijn columns over digitalisering zijn in 2019 gebundeld in De onbetrouwbare verteller.
Vincent M.A. Janssen is redacteur van IP en freelance informatieprofessional
Deze bijdrage komt uit IP nr. 9 / 2019. Het gehele nummer kun je hier lezen.