Auteursrechtelijke bescherming is tijdelijk en elk jaar komen daardoor op 1 januari werken beschikbaar die niet meer auteursrechtelijk beschermd worden. Waarom is deze Publiek Domeindag nog geen nationale feestdag?
Door: Raymond Snijders
Soms vergeten mensen dat het auteursrecht níet bedacht is om het gebruikers van teksten, foto’s en andere werken lastig te maken als ze iets online willen plaatsen dat door een ander gemaakt is. Als je iets over auteursrecht leest in de media, gaat het bijna altijd over hoe rechthebbenden hun rechten (proberen te) beschermen tegen anderen die daar inbreuk op maken. Als consument of informatiespecialist denk je dan al snel negatief over het auteursrecht: het bemoeilijkt het vrije gebruik van werken die door anderen gemaakt zijn.
Balans
Toch gaat het bij auteursrecht al vanaf het prille begin om de balans tussen de rechten van een maker van een werk en de belangen die de maatschappij heeft. Ja, een maker moet de mogelijkheid krijgen om gedurende een bepaalde periode zijn of haar werken als enige te exploiteren, maar dat mag niet ten koste gaan van het maatschappelijk belang om dat werk te mogen gebruiken. En om erop voort te bouwen.
In de Amerikaanse grondwet staat het doel van auteursrecht al sinds 1790 mooi verwoord: ‘[To] Promote the Progress of Science and useful Arts, by securing for limited Times to Authors and Inventors the exclusive Right to their respective Writings and Discoveries.’ Oftewel, werken worden tijdelijk beschermd door het auteursrecht, maar het doel is dat het daarna ten goede moet komen voor iedereen.
Uit de hand gelopen
Helaas is de duur van de auteursrechtelijke bescherming in de loop van de eeuwen nogal uit de hand gelopen. Het begon in de 18e eeuw ooit met 14 jaar na het publiceren van het werk. Inmiddels is de termijn in bijna alle landen vastgesteld op 70 jaar na het overlijden van de maker. Ook in Nederland is dat de termijn, zoals uit artikel 37 van de Auteurswet blijkt: ‘Het auteursrecht vervalt door verloop van 70 jaren, te rekenen van de 1e januari van het jaar, volgende op het sterfjaar van de maker.’
Publiek Domeindag
Elk jaar loopt op 1 januari dus de auteursrechtelijke bescherming af op werken van auteurs die dan 70 jaar geleden overleden zijn. Zodra dit gebeurt, vallen de werken in het zogeheten publiek domein: iedereen kan ze zonder toestemming of vergoeding voor eigen doeleinden gebruiken. Internationaal wordt sinds 2010 aandacht besteed aan deze Publiek Domeindag en sinds dit jaar doet ook Nederland mee met de website publiekdomeindag.nl, waar onder andere de KB, Creative Commons Nederland en Wikimedia Nederland aan meewerken.
Feestje
Op 1 januari 2018 kwamen de werken van meer dan 120 Nederlandse makers die in 1947 overleden zijn, in het publiek domein terecht. Boeken maar ook kunstwerken die nu vrijelijk gebruikt, bewerkt en gedigitaliseerd mogen worden door iedereen.
Bij een drukbezochte bijeenkomst bij de KB in Den Haag werd op 5 januari een klein feestje gevierd en er werd stilgestaan bij de vele mogelijkheden die het publiek domein biedt. Publiek Domeindag is nu, zelfs onder informatieprofessionals, nog een publiek geheim. Maar wie weet kunnen we het de komende jaren zelf als een nationale feestdag gaan bestempelen. De maker is 70 jaar dood, lang leve zijn of haar werken!
Raymond Snijders is senior informatiebemiddelaar bij Hogeschool Windesheim.