Auteursrechtelijke bescherming is tijdelijk. Maar zelfs als werken niet meer beschermd worden door het auteursrecht, zijn er nog altijd restricties waar je op moet letten voordat je ze kunt gebruiken.
Door: Raymond Snijders
Soms lijkt het alsof alle afbeeldingen, foto’s, teksten, video’s, boeken enzovoort auteursrechtelijk beschermd zijn. En dat is eigenlijk ook gewoon zo. De Auteurswet beschermt elk werk dat gemaakt wordt automatisch en geeft de maker ervan exclusieve rechten en zeggenschap over dat werk. Dit betekent dat je toestemming moet hebben om een foto, boek of film te mogen gebruiken voor je eigen doeleinden zolang die bescherming van kracht is.
Voor altijd en eeuwig?
De duur van de auteursrechtelijke bescherming is in de loop van de eeuwen nogal uit de hand gelopen. Het begon in de achttiende eeuw ooit met veertien jaar na het publiceren van het werk. Inmiddels is de termijn in bijna alle landen vastgesteld op zeventig jaar na het overlijden van de maker. Ook in Nederland is dat de termijn, zoals uit artikel 37 van de Auteurswet blijkt: ‘Het auteursrecht vervalt door verloop van zeventig jaren, te rekenen van de 1e januari van het jaar, volgende op het sterfjaar van de maker.’
Publiek Domein
Elk jaar loopt op 1 januari dus de auteursrechtelijke bescherming af op werken van auteurs die dan zeventig jaar geleden overleden zijn. Zodra dit gebeurt, vallen de werken in het zogeheten publiek domein: iedereen kan ze zonder toestemming of vergoeding voor eigen doeleinden gebruiken.
Helemaal vrij te gebruiken? Niet per se, want je moet nog steeds goed opletten of alle mogelijke rechten van alle makers van een werk ook daadwerkelijk verlopen zijn.
Restricties
In Nederland zijn de werken van makers die in 1948 overleden nu vrij te gebruiken. Het is echter maar de vraag of daarmee ook alle rechten zijn komen te vervallen. Er kunnen bijvoorbeeld meerdere auteurs, redacteuren, vertalers of illustratoren meegewerkt hebben aan een boek waardoor het werk nog steeds beschermd wordt door het auteursrecht van de langstlevende rechthebbende.
De Koninklijke Bibliotheek heeft op publiekdomeindag.nl een lijst gepubliceerd van titels waarvan ze hebben kunnen vaststellen dat alle betrokkenen (meer dan zeventig jaar) overleden zijn. Deze zijn echt vrij te gebruiken maar voor alle andere boeken, tijdschriften en foto’s zul je dus zelf onderzoek moeten doen om er zeker van te zijn dat ze in het publiek domein vallen.
Lichtbildschutz
In Duitsland kwam er, vlak voor de kerst, op 20 december 2018 nog een nieuwe restrictie bij. De aanleiding: een rechtszaak over het op Wikipedia zetten van foto’s van schilderijen uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw. Het Bundesgerichthof besliste dat er een auteursrecht rust op foto’s van schilderijen die zelf niet meer auteursrechtelijk beschermd zijn.
Dit recht heet Lichtbildschutz en biedt een auteursrechtelijke bescherming van vijftig jaar na de eerste openbaarmaking van de foto. Het Bundesgerichthof besloot ook dat een museum, waar schilderijen tentoongesteld worden, het fotograferen ervan kan verbieden. Dit betekent dat musea en andere eigenaren van schilderijen waarvan het auteursrecht al lang verlopen is, via het auteursrecht op de zelfgemaakte foto’s ervan kunnen voorkomen dat de afbeeldingen openbaar gemaakt worden.
In Nederland bestaat dit recht (gelukkig) niet en pakt het Rijksmuseum het een stuk gebruiksvriendelijker aan. De komende tijd maakt het museum digitale versies beschikbaar van de werken van 59 schilders die in 1948 overleden zijn. Op die manier kunnen nog meer mensen toegang krijgen tot deze werken in de Rijksmuseum-collectie – en dat is ook precies waarvoor het publiek domein bedoeld is. Ondanks de restricties natuurlijk.
Raymond Snijders is senior informatiebemiddelaar bij Hogeschool Windesheim
Deze bijdrage komt uit IP nr. 1 / 2019. Het gehele nummer kun je hier lezen.