In Nederland en Vlaanderen is het niet best gesteld met de aloude DIV- en IDM-opleidingen, bleek uit een eerder artikel. Hoe is de situatie bij onze oosterburen? IP sprak met docenten van de hogeschoolopleiding in Stuttgart en de universitaire in Berlijn.
Door: Frank Huysmans
STUTTGART
‘Naamsverandering lijkt goed uit te pakken’
De Hochschule der Medien in Stuttgart is gevestigd in een futuristisch ogend gebouw aan de westrand van de stad. Vanaf dit jaar heet de bacheloropleiding niet langer Bibliotheks- und Informationsmanagement. Prof. Dr. Sebastian Mundt legt uit waarom. ‘We hadden al langer twee groepen instromers. Een groep die met het beroepsprofiel “bibliotheek” binnenkwam en een groep met een meer op bedrijven gerichte oriëntatie. “Bibliotheek” was voor die laatste groep te prominent in de naam van de opleiding. Vanaf maart dit jaar heet de opleiding Informationswissenschaften en heeft ze twee pijlers: Bibliotheks-, Kultur- und Wissensmanagement voor de eerste groep en Daten- und Informationsmanagement voor de tweede. En die naamsverandering lijkt goed uit te pakken, we hebben wat meer aanmeldingen dan in eerdere jaren. We kunnen 75 à 80 studenten plaatsen.’
Is er nog een voltijd masterprogramma dat er direct op aansluit?
Sebastian Mundt: ‘Nee. We merkten dat de goede studenten na hun bachelor meteen in de praktijk gingen werken. De meesten hebben binnen drie tot zes maanden een startersbaan. We hebben wel nog een deeltijdopleiding bibliotheek- en informatiemanagement voor degenen die hogerop willen in het bibliotheekvak. Zij die dat willen, kunnen die afsluiten met een master.’
Hoe ligt jullie opleiding in de markt, bij studenten en potentiële werkgevers?
‘Het programma is sterk verbonden met de beroepspraktijk. Die reputatie hebben we ook bij werkgevers. We leiden praktijk- en projectgeoriënteerd op, in kleine groepen. Dus minder gericht op theoretische- en onderzoekskennis uit de internationale Library & Information Science. Overigens hebben we nog veel meer bachelor- en masterprogramma’s, zoals information design, audiovisuele- en printmedia, computer science en crossmedia publishing & management. Alles bij elkaar heeft de hogeschool momenteel zo’n 4.500 studenten.’
‘Binnen Duitsland zijn de verschillen tussen de opleidingen behoorlijk groot. Stuttgart geldt als vooruitstrevend, sommige andere opleidingen zijn meer op de traditionele bibliotheekvakken gericht. Daarbij zijn studenten regionaal georiënteerd: ze kiezen relatief vaak voor een studie dichtbij.’
Zijn de studieprogramma’s sterk veranderd door de digitalisering van de media- en informatiesector?
‘Informatiewetenschappen is zeker “digitaler” dan voorheen. Er ligt nu meer nadruk op IT- en programmeerkennis en -vaardigheden. En collectiemanagement is inmiddels vooral content- en license management geworden, al is dat in wetenschappelijke bibliotheken sterker dan in openbare. Daarnaast hebben we faculteitsbreed dezelfde basiscursussen ingevoerd. Alle studenten krijgen in het eerste studiejaar projectmanagement, ethiek en recht, en wetenschappelijk werken met inbegrip van methoden van onderzoek.’
BERLIJN
‘Programma nu meer gericht op onderzoek en data-analyse’
Aan de Humboldt Universität in Berlijn is het Institut für Bibliotheks- und Informationswissenschaft gevestigd. Dit instituut biedt de enige universitaire studie in Duitsland aan in de bibliotheek- en informatiewetenschap (B&IW). Er is een BA-programma Bibliotheks- und Informationswissenschaft en een BA Informationsmanagement & Informationstechnologie met momenteel ruim driehonderd studenten. Van de master, met op het moment negentig studenten, is net als in Stuttgart recent de naam veranderd in Information Science om minder nadruk te leggen op het bibliotheekvak. Overigens is er nog steeds de mogelijkheid om een voortgezette master in B&IW te doen in het afstandsonderwijs (waaraan dan wel collegegeld verbonden is). Deze wordt thans door zo’n 150 studenten gevolgd. Aan alle opleidingen samen zijn momenteel 630 studenten en 24 PhD-studenten verbonden.
Ulla Wimmer, docent aan het instituut, licht toe: ‘In de bachelor B&IW kunnen studenten 120 ECTS (studiepunten, 2 jaar) bij ons volgen en 60 ETCS (1 jaar) in een ander vak naar keuze doen. Omgekeerd, dus 60 punten bij ons en 120 bij een ander vak, is ook mogelijk. Het is in de bachelor inmiddels verplicht om te leren programmeren in Python en vertrouwd te raken met XML en dergelijke. Daarnaast dienen studenten zeven weken in de praktijk te werken bij een “informatie-intensieve organisatie”, zoals een bibliotheek. In de bachelor Informationswissenschaft & Informationstechnologie doen studenten de helft bij ons en de andere helft bij informatica.’
Is de naamsverandering van de master ingegeven door teruglopende studentenaantallen?
Ulla Wimmer: ‘Het aantal inschrijvingen liep wel wat terug, maar dat komt vooral omdat veel studenten na de bachelor een baan krijgen aangeboden. Voor de aansluitmaster hadden we tot voor kort een numerus clausus, maar die hebben we kunnen opheffen. We krijgen de studieplaatsen echter nog altijd makkelijk gevuld. Het programma is inhoudelijk nu wat meer op onderzoek en data-analyse gericht en wat minder op bibliotheken. En de naam is nu in het Engels. Als je een derde van de cursussen in het Engels aanbiedt, mag het hier officieel een internationale master heten.’
Hoe verhouden jullie opleidingen zich tot die van de hogescholen?
‘De docenten zijn hier meer op de wetenschap georiënteerd, op de Engelstalige onderzoekswereld in de iSchools. Zelf ben ik een van de weinigen met een achtergrond in de bibliotheekpraktijk. Wij zijn in Duitsland de enige opleiding met promotierecht. Verder werken we samen met het Department of Information Studies aan de Universiteit van Kopenhagen, King’s College London en staat er een samenwerking met de iSchool in Dublin op stapel. We hebben goede relaties met de hogescholen, in het bijzonder met die in Potsdam waarmee we een voortgezette master Digitales Datenmanagement aan het ontwikkelen zijn.’
Het Duitse onderwijslandschap
Het onderwijslandschap in Duitsland is op het eerste oog tamelijk ingewikkeld en op het tweede oog evenzo. De zogenaamde ‘Kulturhoheit der Länder’ bepaalt dat de zestien bondslanden het binnen hun grenzen voor het zeggen hebben op het gebied van cultuur, inclusief het onderwijs.
De Nederlandse driedeling in mbo, hbo en wo vinden we min of meer terug in die in Fachoberschulen/Berufsoberschulen, Fachhochschulen en Universitäten (hoewel de eerste formeel tot het secundaire onderwijsniveau behoren). Op het middelbare niveau kun je in Duitsland een driejarige opleiding volgen tot Fachangestellte/r für Medien- und Informationsdienste (FaMI). Daarbinnen zijn er specialisaties in de richtingen bibliotheek, archief, informatie & documentatie, beeldbanken en medische documentatie. Rond de achthonderd bibliotheken bieden opleidingsplaatsen aan.
Hogere (beroeps)opleidingen in de informatiewetenschap (BA, MA, BSc, MSc) zijn te volgen aan de hogescholen van Darmstadt, Hamburg, Hannover, Keulen, Leipzig, München (twee opleidingen, alleen toegankelijk voor bibliothecarissen in openbare dienst), Potsdam, Stuttgart, Wildau, en aan de Humboldt-Universität in Berlijn. De Universität Hildesheim heeft een BSc informatiemanagement en -technologie en een BA Internationaal informatiemanagement. Archiefscholen zijn er in Marburg, Potsdam en München.
Bachelors en aansluitende masters moeten bij wet kosteloos kunnen worden gevolgd. Voor ‘weiterbildende Studiengänge’ mogen de hogescholen en universiteiten collegegeld vragen, ook omdat deze in principe niet gesubsidieerd worden.
Frank Huysmans is redacteur van IP, bijzonder hoogleraar bibliotheekwetenschap aan de UvA en zelfstandig onderzoeker en adviseur bij WareKennis.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 2 / 2019. Het gehele nummer kun je hier lezen.