Met het ‘Thinkpiece on Libraries, e-Lending and the Future of Public Access to Digital Content’ gooide de IFLA de knuppel in het hoenderhok van de openbare bibliotheek.
Door: Jos van Dijk
De verwachtingen rond de toegang tot gedigitaliseerde kennis en cultuur waren hoog gespannen. Toch moeten we constateren dat uitgevers en andere commerciële partijen momenteel hoge drempels opwerpen voor bibliotheken om digitaal materiaal breed toegankelijk te maken. Een jarenlange ontwikkeling die online informatie in steeds grotere hoeveelheden steeds eenvoudiger voor een steeds groter publiek bereikbaar maakte, dreigt nu te stranden op ouderwetse businessmodellen:
‘If large portions of publically desirable digital content become ring fenced behind digital pay-walls, accessible only to those with the latest devices, broadband access, credit cards and a certain measure of financial solvency – the new digital environment may begin to acquire a certain pre-Gutenberg flavour.’
Nu de digitalisering het mogelijk maakt dat commerciële auteursrechthebbenden direct aan klanten een aanbod kunnen doen, rijst de vraag wat de rol van de bibliotheken nog kan zijn. Kunnen bibliotheken hun rol blijven spelen als intermediaire aanbieder met een publiek doel: een zo breed mogelijke spreiding van informatie?
Voorwaarden
De opstellers van het IFLA-Thinkpiece hebben geprobeerd de voorwaarden te formuleren voor een businessmodel waarmee openbare bibliotheken digitaal materiaal beschikbaar kunnen stellen. Het is gebaseerd op de acht Enduring values zoals Gorman die heeft geformuleerd voor het bibliotheekwezen in de 21e eeuw (zie ook het artikel over beroepsethiek, pagina 20). Dat betekent volgens de opstellers onder andere dat bibliotheken zouden moeten koersen op:
- toegang tot in principe alle digitale materialen;
- bibliotheken bepalen wat zij willen aanschaffen;
- aangeschafte materialen moeten vrij zijn van beperkingen in het gebruik (dat wil zeggen: geen beperkende licenties, maar eigendom);
- privacy van leners is gegarandeerd;
- interoperabiliteit; alles ongeacht platform, toepassing of gebruikt instrument is toegankelijk.
In een bijlage bij het discussiestuk staat een overzicht van de wijze waarop deze principes op dit moment door een aantal uitgevers worden toegepast. De problematiek is uitermate complex en in een bepaald opzicht dreigend als we ook kijken naar de nieuwe grote spelers op dit gebied. Een uitgever maakte in 2011 de vergelijking met de situatie aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog, met Amazon als Duitsland, Apple als Rusland en Google als Groot-Brittannië. De oorlog is nog niet uitgebroken, maar de dreiging voor de publieke zaak bestaat nog wel degelijk.
Vervolg
Zeer onlangs heeft de IFLA, mede op basis van dit Thinkpiece, beleidsaanbevelingen gepubliceerd voor de aangesloten bibliotheekorganisaties. De IFLA Principles for Library eLending gaan ervan uit dat bibliotheken ebooks die in de handel zijn, zonder extra voorwaarden ter beschikking moeten kunnen stellen aan hun gebruikers. Eventuele belemmeringen zouden volgens de IFLA door nieuwe wetgeving moeten worden weggenomen.
Het nieuwe stuk is te vinden op www.ifla.org/node/7418.
Jos van Dijk is redacteur van InformatieProfessional.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 2 / 2013. Het gehele nummer kun je hier lezen