Door Peter Becker en Jos van Helvoort
Bij het uitvoeren van digitaal bronnenonderzoek kunnen we niet meer om het gebruik van generatieve AI heen. Op hogescholen en universiteiten is het toepassen van GenAI-tools bijna het gesprek van de dag. Hoe denken informatieprofessionals hierover? In drie workshops zochten wij met ongeveer tachtig collega’s uit welke tools zij gebruiken en in welke fase van het onderzoek ze vooral van pas komen.
De workshop is in eerste instantie ontwikkeld voor het congres Information Management in the Low Countries (IMLoCo) dat de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie (VVBAD) op 7 februari organiseerde in Gent. Omdat het gebruik van GenAI-tools, zoals bijvoorbeeld ChatGPT, Copilot en Gemini, inmiddels zowel in het onderwijs als op informatierijke werkplekken een gegeven is, stelden wij aan de deelnemers de vraag voor welke (deel)taken zij deze tools vooral inzetten. De context die wij daarbij gebruikten was die van een model met zeven stappen voor het uitvoeren van digitaal bronnenonderzoek, zoals we dat eerder hebben ontwikkeld voor een digitale lesmethode van uitgeverij Edumundo.
Verzamelen van input
Voor het verzamelen van input van de deelnemers gebruikten we een eenvoudig canvas met kolommen van Padlet. Voor elk van de zeven stappen uit de afbeelding konden de workshopdeelnemers onder de betreffende kolom hun suggesties doen: welke AI-tools kunnen worden gebruikt om het onderzoeksproces in de betreffende stap te ondersteunen?
Aangezien de tijd voor de workshop van de VVBAD gelimiteerd was, hebben we ons daar beperkt tot deze inventarisatie en een plenaire nabespreking over praktische maar ook meer principiële problemen bij het gebruik van dergelijke tools. Zaken die werden genoemd waren de manier van verantwoording en mogelijke schending van copyrights en de vertrouwelijkheid bij het uploaden van documenten. Van studenten die aan de workshop deelnamen hoorden we trouwens dat zij veel baat hebben bij het gebruik van GenAI en dat het hen ook veel vertrouwen geeft als zij een chatbot om feedback vragen, bijvoorbeeld op het gebied van taalgebruik.
Eigen bronnenonderzoekje
Op verzoek van de organisatoren van de VOGIN-IP-lezing hebben we bovengenoemde workshop op 27 maart dit jaar in twee verschillende sessies nog eens gegeven. Omdat er bij die gelegenheid meer tijd beschikbaar was, hebben we de deelnemers na de eerste inventarisatie gevraagd om zelf in groepjes van drie of vier deelnemers een bronnenonderzoekje uit te voeren en daarbij te focussen op één of meer specifieke stappen en de tools die tijdens de inventarisatie bij die stappen waren aangereikt. Ook daarvan werd aan het einde van de workshop in een plenaire sessie mondeling verslag gedaan. Een van de resultaten van die plenaire sessies was dat het duidelijk was dat ook buiten het hoger onderwijs het gebruik van GenAI als hulp bij onderzoekstaken niet meer weg te denken is.
Bekende en nieuwe toepassingen
Al met al hebben de bijdragen van de deelnemers aan de drie workshops 75 verschillende antwoorden opgeleverd. Sommige apps of toepassingen werden genoemd bij meer dan één tussenstap. Alles bij elkaar zijn er 38 verschillende tools genoemd. Daaronder waren generieke AI-tools zoals ChatGPT, Copilot en Claude, maar ook tools die specifiek gericht zijn op één stap, zoals ASReview voor het selecteren van gevonden resultaten. Bij dit artikel vind je een overzicht (zie onder) dat we uit de antwoorden van de deelnemers hebben kunnen samenstellen. Veel van die toepassingen waren voor ons bekend, maar we hebben ook suggesties voor nieuwe toepassingen gekregen, zoals Keenious, een tool die vooral kan worden gebruikt om vanuit een sleutelpublicatie verwante documenten te vinden.
Behalve suggesties voor ons nog onbekende tools kregen we door aanvullende toelichtingen ook inzicht in de beweegredenen om specifieke AI-tools in te zetten. Onze top 3 van toelichtingen vind je hiernaast in het kader. Al deze informatie kunnen we zeker gebruiken voor doorontwikkeling van onze lesmethode over digitaal bronnenonderzoek. Omdat we deze opbrengst echter niet voor onszelf wilden houden, hebben we besloten om haar in de vorm van deze bijdrage met alle deelnemers en andere geïnteresseerden te delen.
Artificial Intelligence Assessment Scale
Uiteraard is de discussie over gebruik van GenAI in het hoger onderwijs nog gaande. Voor de meeste informatietaken die professionals en studenten uitvoeren kan GenAI nuttige ondersteuning bieden die niet zomaar over het hoofd mag worden gezien. Maar voor ons staat ook buiten kijf dat studenten en professionals een onderzoekstaak niet klakkeloos door een chatbot kunnen laten uitvoeren, tenzij er juist wordt onderzocht hoe goed een AI-tool zelfstandig kan presteren.
Voor het beoordelen van studietaken in het hoger onderwijs is door Perkins et al. overigens al een Artificial Intelligence Assessment Scale ontwikkeld die vijf verschillende niveaus onderscheidt waarop AI in het hoger onderwijs kan worden ingezet. Een geüpdatete versie daarvan is te raadplegen op de blog van Leon Furze. Voor informatiespecialisten bij een universiteits- of hogeschoolbibliotheek is het zeker raadzaam om hier kennis van te nemen.
Top 3 van toelichtingen bij de genoemde apps
- NotebookLM wordt vaak genoemd voor het analyseren en vergelijken van documenten.
- Duck.ai heeft als voordeel dat input privé blijft en niet wordt gebruikt om modellen te trainen.
- Canva is een mooie tool om visualisatie van bijvoorbeeld een conclusie te creëren.
Peter Becker is docent bij de opleiding Applied data science & AI en programmamanager Onderwijs voor professionals bij De Haagse Hogeschool; Jos van Helvoort voormalig docent en onderzoeker bij De Haagse Hogeschool, nu gepensioneerd.
Deze bijdrage komt uit het digitale magazine IP #5-2025. Klik op de onderstaande button om het hele nummer te lezen.
