Crowdfunding is een nieuwe manier om geld bijeen te krijgen. Het principe: een grote groep mensen financiert een project via kleine bedragen. Carola van der Drift belicht deze alternatieve vorm van fondsenwerving, die inmiddels ook in de bibliotheek- en erfgoedwereld haar intrede heeft gedaan.
Door: Carola van der Drift
Hoe zag Gouda er in het jaar 1562 uit? Dat wilde Museum Gouda in een maquette aan zijn bezoekers laten zien. Er was 30.000 euro nodig om de financiering van de maquette rond te krijgen. Het bedrag werd gevonden bij geïnteresseerden die het project wilden steunen.
In ruil voor een donatie ontving deze groep mensen een kleine compensatie, zoals een oorkonde, het vermelden van de familienaam op een plaquette naast de maquette en een uitnodiging voor een toekomstig museumbezoek om de maquette te komen bekijken. Bovendien kreeg het project een persoonlijk tintje door binnenstadsbewoners uit te nodigen om hun eigen huis op de maquette te sponsoren. Tevens vroeg het museum om verhalen achter de donaties te delen voor een publicatie over de maquette.
Zo sloeg Museum Gouda twee vliegen in één klap: het haalde het benodigde bedrag voor de maquette binnen én de donateurs gingen zich verbonden voelen met het museum. Dit is crowdfunding in optima forma.
Volksinvestering
Crowdfunding kan worden vertaald als ‘volksinvestering’. In economisch lastige tijden moet er gezocht worden naar alternatieven om initiatieven een financiële basis te geven. Crowdfunding kan een logische keuze zijn bij het werven van fondsen voor een project. Het houdt in dat een initiatief deels of geheel gefinancierd wordt met geld van een groep mensen uit de samenleving. Een breed publiek staat centraal in het crowdfundingproces, maar Kleine beetjes maken veel mogelijk ook bedrijven kunnen bij crowdfunding betrokken worden. Crowdfunding geeft niet alleen geïnteresseerden een kans om initiatieven te steunen die anders misschien niet gerealiseerd kunnen worden, maar zorgt ook voor betrokkenheid tussen mensen en projecten.
Met name in de cultuur- en erfgoedsector is betrokkenheid van de doelgroep iets waarnaar gestreefd wordt. Denk aan crowdsourcingprojecten. Bij deze projecten gaat het niet om geld, maar om diensten, kennis of materialen die geschonken worden aan een initiatief. Een voorbeeld is VeleHanden.nl, waar vrijwilligers zich aan kunnen melden om scans van erfgoedmaterialen te indexeren zodat genealogische materialen toegankelijk worden. Na crowdsourcing is crowdfunding een volgende stap. Start in de VS In 2000 deed crowdfunding zijn intrede in de Verenigde Staten met ArtistShare, een online platform dat geldgevers en -leners bij elkaar brengt. Sindsdien is de populariteit van crowdfunding alleen maar toegenomen; inmiddels telt internet tientallen crowdfundingplatforms.
Op deze platforms zijn steeds vaker ook initiatieven uit de bibliotheek- en erfgoedsector te vinden. Zo worden er op het Amerikaanse Kickstarter bijvoorbeeld kleine bedragen gevraagd – en snel bij elkaar verzameld – voor het maken van een Little Free Library, een minikastje langs de weg waar mensen uit de buurt boeken kunnen ruilen.
Ambitieuzere projecten, zoals het opstarten van LIBRII, een innovatieve, digitaal ondersteunde bibliotheek in Afrika, komen ook voorbij. Het benodigde bedrag voor LIBRII, 50.000 dollar, werd ruim overschreden. In ruil voor hun bijdrage kregen donateurs – afhankelijk van de grootte van het verstrekte geldbedrag – een beloning: van t-shirts en tassen tot een naar hen vernoemde werkplek binnen de nog te realiseren bibliotheek. Inmiddels zijn de voorbereidingen voor het opbouwen van de bibliotheek van start gegaan; de donateurs worden steeds op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen.
Ook erfgoedprojecten verschijnen op crowdfundingwebsites. Op de Amerikaanse website Indiegogo werd door T160k, een internationaal initiatief om eeuwenoude manuscripten uit Timboektoe in veiligheid te brengen, geld ingezameld voor het restaureren en bewaren van de manuscripten. Hoewel het streefbedrag niet werd gehaald, konden wel al de materialen worden aangeschaft voor het behoud van de werken. Ondertussen lobbyt T160k verder voor de rest van de financiering.
In Nederland in opkomst
In de lage landen is crowdfunding een opkomend fenomeen. In 2012 werd er in Nederland al 14 miljoen euro via crowdfunding opgehaald voor een verscheidenheid aan initiatieven. Binnen de bibliotheek- en erfgoedsector lijkt crowdfunding – in tegenstelling tot crowdsourcing – hier nog in de kinderschoenen te staan. Een Nederlands crowdfundingplatform is Voordekunst. Dit platform richt zich vooral op kunstprojecten, maar ook andere projecten in de cultuursector zijn welkom. Voor het gebruik van het platform wordt een klein percentage van de opbrengst in rekening gebracht, maar in ruil daarvoor krijg je begeleiding in het proces van crowdfunding.
Vlaanderen krijgt op 17 oktober een crowdfundingplatform speciaal voor boek en letteren. Achter dit door de Vlaamse overheid geïnitieerde en gesubsidieerde initiatief, waarvan de naam pas bij de lancering bekend mag worden gemaakt, zitten de Vlaamse Erfgoedbibliotheek en het Vlaams Fonds voor de Letteren. Het platform krijgt ondersteuning van Voordekunst.
Met het platform wil de Vlaamse Erfgoedbibliotheek potentiële schenkers in contact brengen met de ‘goede doelen’ van verschillende erfgoedbibliotheken. Niet alleen wordt er ruimte geboden aan crowdfundingacties voor conserveringsprojecten, maar ook komt er vanuit het platform begeleiding bij het uitvoeren van de projecten. ‘Zo is de kans op slagen groter en wordt de kwaliteit van de projecten bewaakt,’ aldus Eva Wuyts, coördinator van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek. Het Vlaams Fonds voor de Letteren zoekt via het platform financiering voor nieuwe boekprojecten. Voorstellen voor de eerste projecten konden tot 16 juni ingeleverd worden.
Leerproces
Niet iedere stap die genomen wordt richting crowdfunding is succesvol. In oktober 2012 zette directeur Susan Franssen van bibliotheek De Lage Beemden crowdfunding in om scholen in de gemeente Gemert-Bakel te voorzien van een moderne bibliotheek. Er werd een oproep geplaatst op het gratis platform Startfonds.nl, dat inmiddels niet meer bestaat. Helaas kwamen er niet genoeg reacties binnen. Franssen, de directeur van de bibliotheek destijds, realiseerde zich tijdens het proces dat crowdfunding veel tijd en energie vergt. Bovendien was de crowdfundingactie via de website te breed opgezet, aldus haar opvolgster Geja Olijnsma. Er werd niet op een specifieke school ingezet. Daardoor hadden particulieren niet het gevoel dat het project voor hen van belang was en voelden ze zich niet geroepen om geld te doneren. Onder Olijnsma is de bibliotheek bezig de schoolbibliotheek alsnog te realiseren via een samenwerking tussen school, gemeente en bibliotheek.
Wel succesvol was het crowdfundinginitiatief van Bibliotheek Heusden voor een maandelijkse culturele avond, de zogeheten Heusdense livetalkshow Van Horen Zien. In samenwerking met Stichting Utopia heeft de bibliotheek eind 2012 2.000 euro via Voordekunst binnen weten te halen. Het was voor beide organisaties een eerste kennismaking met crowdfunding. Het was niet makkelijk, zegt Frank Mensink, die namens Bibliotheek Heusden verantwoordelijk was voor de crowdfundingactie. Het bleek lastig om particulieren te bereiken die geld wilden doneren. Uiteindelijk vonden ze de fondsen vooral binnen de eigen organisatie en waren er donaties van grote bedrijven.
Mensink noemt het vooral een leerproces. Bij een nieuwe crowdfundingactie zou de bibliotheek een promotieplan maken en beter bedenken wie ze wil bereiken. Ook zou ze meer gebruik maken van crowdsourcing voor materialen en diensten voor het evenement, zoals licht en geluid. Toch was zowel het evenement als de bibliotheek, naast de financiering, gebaat bij crowdfunding. Mensink: ‘Crowdfunding is nieuw en verfrissend. Onze actie kreeg veel aandacht van lokale radio en televisie. Die promotie zorgde misschien niet voor meer donateurs en financiering, maar de talkshow werd wel goed bezocht.’
Andere succesfactoren
Naast het simpelweg verzamelen van fondsen zijn er andere factoren die meewegen in het al dan niet slagen van een crowdfundingactie. Via crowdfunding kan een streefbedrag wel gehaald worden, maar verder geven particuliere donateurs geen ondersteuning bij het uitvoeren van een project. Deadlines kunnen zwaar wegen en ook na het binnenhalen van het streefbedrag wordt de voortgang door een grote groep mensen – de donateurs – constant in de gaten gehouden. Zo staat er veel druk op het slagen van een project. Het moet gewoon slagen, anders worden donateurs ontevreden, wat kan zorgen voor negatieve spanning tussen donateurs en organisatie.
Bij traditionele manieren van financieren ligt dit anders. Er is veel meer controle op de uitvoering van een project. Zo wordt er pas geïnvesteerd in een project als het levensvatbaar is. Mochten er problemen ontstaan, dan kunnen investeerders vaak meer professionele begeleiding geven.
Hier staat tegenover dat de burger meestal geen of slechts een kleine rol speelt bij traditionele investeringen, en dat zo de band ontbreekt die bij crowdfunding juist opgebouwd wordt. Niet ieder project valt in de smaak bij traditionele investeerders. Met crowdfunding leg je het lot van je project in handen van de doelgroep en zo krijgen ook die projecten een kans.
Crowdfunding in 8 stappen
1. Maak een opzet
Zorg voor een goed projectplan en maak een begroting. Stel een streefbedrag vast. Houd deadlines in de gaten en plan genoeg tijd in voor een project. Zorg ook dat er genoeg menskracht binnen de organisatie is om het project na de financiering daadwerkelijk uit te voeren.
2. Inventariseer
Wie is de doelgroep van je project? Bij wie verwacht je financiering binnen te halen?
3. Kies een crowdfundingplatform
Welk platform sluit het beste aan bij het project? Bekijk ook welke kosten hier eventueel aan verbonden zijn en wat het platform hiervoor in ruil aan begeleiding biedt.
4. Kies een schenkingsmodel
Afhankelijk van het platform kan geld gegeven worden als donatie, als lening, als investering of in ruil voor een beloning. Ook kan er gekozen worden voor een minimumbedrag om het project door te laten gaan; wordt dat bedrag niet bereikt, dan krijgen de donateurs hun geld terug en gaat het project niet door. Zo loopt niemand risico. Het is verstandig om te kijken hoe het wettelijk geregeld is als je via crowdfunding geld binnenhaalt. De Nederlandsche Bank (DNB) en de Autoriteit Financiële markten (AFM) hebben speciaal voor crowdfunding een stappenplan opgesteld.
5. What’s in it voor je donateurs?
Misschien is het resultaat van het project voldoende bevredigend voor donateurs om te willen schenken. Soms is een relevante beloning op zijn plaats. Denk bijvoorbeeld aan toegangskaartjes, een eervolle vermelding, een boek, et cetera.
6. Schep een band met de donateurs
Het is belangrijk dat mensen zich geroepen voelen om te doneren. Zorg dat je verhaal je doelgroep aanspreekt
7. Promoot!
Succesvolle financiering hangt vaak af van financiële steun van een grote groep mensen, dus het is belangrijk dat er voldoende aandacht voor het project is. Zoek de lokale media op en maak gebruik van social media.
8. Gefeliciteerd, het bedrag is binnen!
Houd je donateurs op de hoogte van verdere vorderingen van het project. In welk stadium bevindt het project zich? Wanneer ontvangen ze hun beloning? En niet onbelangrijk: wanneer kunnen ze genieten van het resultaat van het project?
Succesverhalen
- In mei 2013 wist De Correspondent mensen zodanig enthousiast te krijgen voor het nieuwe journalistieke initiatief dat ze binnen 8 dagen een miljoen euro binnenhaalde.
- In juli 2013 heeft Theo Beneder van boekhandel Ongerijmd in Arnhem met behulp van crowdfunding de failliet verklaarde boekhandel Hijman & Arends overgenomen. Van de benodigde 90.000 euro is 65.000 euro met behulp van crowdfunding binnengehaald.
- In 2012 haalde Bibliotheek Heusden in samenwerking met Stichting Utopia 2.000 euro bij elkaar voor een maandelijkse culturele avond getiteld de Heusdense livetalkshow Van Horen Zien.
- Het Persmuseum in Amsterdam verzamelde in 2012 via crowdfunding ruim 3.800 euro voor een expositie over Arabische strips en cartoons om ‘de misvatting dat afbeeldingen in islamitische landen verboden zouden zijn’ weg te nemen.
- Voor twaalf studenten van de Willem de Kooning Academie, alias De Nabestaanden, was crowdfunding een uitkomst om een evenement te financieren waarbij verweesd erfgoed onder de aandacht wordt gebracht. Ze haalden ruim 7.500 euro op.
- De Vlaamse actrice en auteur Ianka Fleerackers ging ruim 1.000 euro over haar streefbedrag heen en haalde 11.116 euro binnen voor de ontwikkeling en publicatie van een multimediaal boek.
- Het Amsterdam Museum hoopte voor de restauratie van het schilderij ‘De intocht van Napoleon’ (Matthieu van Bree, 1813) 30.000 euro bij elkaar te krijgen via crowdfunding. Het werd uiteindelijk meer dan 51.000 euro.
Inspiratiemiddag over crowdfunding
Op donderdag 24 oktober 2013 organiseert InformatieProfessional in de Koninklijke Bibliotheek een middag over crowdfunding. Met inspirerende voorbeelden en do’s & don’ts. Bekijk het programma op www.informatieprofessional.nl/agenda.html. Er is slechts plaats voor 40 deelnemers, dus meld je snel aan.
Crowdfunding platforms
- Voordekunst (www.voordekunst.nl)
- Kickstarter (www.kickstarter.com)
- Indiegogo (www.indiegogo.com)
Lees verder
- Blueprint voor crowdfunding: www.douwenkoren.nl/tools/crowdfunding-canvas/
- Kickstarter School, een stappenplan voor crowdfunding: www.kickstarter.com/help/school
- Stappenplan DNB en AFM voor crowdfunding: www.afm.nl/nl/professionals/diensten/starters/wet-regelgeving/crowdfunding.aspx
- Handboek crowdfunding voor kunst, cultuur en media van Jaap Burgstra
Carola van der Drift is Japanologe en werkt bij de East Asian Library van de Universiteit Leiden.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 7 / 2013. Het gehele nummer kun je hier lezen