In haar rapport Doelgericht digitaliseren stelt het Rathenau Instituut dat de overheid, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties de digitale samenleving zo moeten vorm- en richtinggeven dat mensen en waarden meer centraal komen te staan. Dan kan er een digitale samenleving ontstaan waarin niemand wordt uitgesloten.
Het rapport Doelgericht digitaliseren is een vervolg op het rapport Opwaarderen uit februari 2017. Opwaarderen bracht een breed spectrum aan maatschappelijke en ethische digitaliseringsvraagstukken in kaart.
In hetn ieuwe rapport Doelgericht digitaliseren constateert het Rathenau Instituut dat de overheid, en vele andere partijen, de boodschap uit Opwaarderen hebben opgepakt. Diverse maatschappelijke en ethische vragen, bijvoorbeeld over inzicht in algoritmen of een eerlijke data-economie, staan veel nadrukkelijker op de agenda dan twee jaar geleden. Beleidsmakers, toezichthouders en maatschappelijke organisaties bouwen kennis op over deze nieuwe thema’s.
Op het gebied van privacy en veiligheid is de stap gemaakt van agenda- en beleidsvorming naar beleidsbepaling. Het governancesysteem is in de afgelopen anderhalf jaar daarmee positief veranderd, vindt het Rathenau Instituut.
Op andere terreinen zijn thema’s volgens het Rathenau Instituut wel geagendeerd, maar nog niet vertaald naar concrete beleidsmaatregelen. Voorbeelden hiervan zijn de bescherming van de democratie, inzicht in algoritmen, en een eerlijke, competitieve data-economie.
Ook zijn sommige technologieën en daarmee samenhangende maatschappelijke kwesties nog niet geagendeerd. Denk aan gezichtsherkenning, virtual en augmented reality en mogelijke gezondheidseffecten van digitale technologie.
Mensen en waarden centraal
Vele partijen, zoals beleidsmakers, politici, maatschappelijke organisaties, regionale en lokale overheden, beroepsverenigingen en toezichthouders, voelen het belang van het beschermen van publieke waarden, schrijft het Rathenau Instituut. Ze oriënteren zich op de vraag wat digitalisering betekent voor hun organisatie, sector of praktijk. De centrale vraag is hoe zij de digitale transitie in goede banen kunnen leiden. Velen erkennen dat bij digitalisering het beschermen van publieke waarden en grondrechten het uitgangspunt moet zijn.
Dit betekent volgens het Rathenau Instituut een ommekeer in het debat over de inzet en de invloed van digitale technologieën: van een focus op technologie en de aanname dat dit vanzelf zal leiden tot maatschappelijke vooruitgang, naar een focus op de interactie tussen digitalisering en waarden.
Op het gebied van cybersecurity en privacy zijn veel stappen gezet, maar issues als discriminatie, uitsluiting en het verlies van autonomie zijn nog niet vertaald naar concrete beleidsmaatregelen.
Dat geldt ook voor thema’s als de bescherming van de democratie, transparantie van algoritmen, en een eerlijke competitieve economie.
Wat ontbreekt
Het Rathenau Instituut ziet veel bewustwording en losstaande acties. Maar wat volgens haar ontbreekt is de koppeling tussen maatschappelijke vraagstukken en innovatie. Voor de uitdagingen waar de samenleving voor staat, zouden overheden en bedrijven doelgerichter moeten digitaliseren.
Vijf acties
Het Rathenau Instituut stelt daarom vijf acties voor:
- Investeer in een waardengedreven benadering van innovatie
- Kom tot een proactieve, overkoepelende agenda en activiteitenplan voor maatschappelijke en ethische aspecten van digitalisering
- Investeer in een sterke positie van toezichthouders
- Bedrijfsleven: maak werk van maatschappelijk verantwoord digitaliseren
- Stimuleer technologisch burgerschap.
Verder lezen:
Kool, L., E. Dujso, en R. van Est (2018). Doelgericht digitaliseren; Hoe Nederland werkt aan een digitale transitie waarin mensen en waarden centraal staan. Den Haag: Rathenau Instituut