David Lankes, bibliotheekprofessor aan de Syracuse University (New York, VS), is misschien wel de meest uitgesproken bibliotheekgoeroe van deze planeet. In september doet hij bijeenkomsten van de vakverenigingen KNVI en VVBAD aan in het kader van wat hij met een knipoog zijn ‘wereldtournee’ noemt. IP sprak hem over zijn laatste boek ‘Expect More’, waaraan zijn tournee is gewijd.
Door: Frank Huysmans
Bibliotheken faciliteren kenniscreatie
‘Kennis is geen ding dat je in een boek vindt. Het is hoe je tegen de wereld aankijkt en erop reageert. Veel mensen beschouwen kenniscreatie als iets wat een wetenschapper doet: data verzamelen, analyseren en conclusies trekken. En dat ís ook kenniscreatie. Maar de “ouderwetse” gebruiker die concludeert dat de laatste Stephen King goed of slecht is, creëert ook kennis. Leren – feiten, opinies, ons zelfbeeld – is dus een proces dat continu plaatsvindt. We leren hoe je je werk goed moet doen, hoe het universum in elkaar zit, of gewoon hoe we graag relaxen: al die dingen worden deel van ons wereldbeeld.’
‘De traditionele gebruiker kan nog steeds naar de bibliotheek komen en een boek lenen of om een rustige studieplek vragen. Maar hij of zij kan er niet van uitgaan dat alle mensen er kunnen binnenlopen en allemaal evenveel hun zin krijgen. We zijn bibliotheken in de loop der tijd gaan zien als vaststaande, voorspelbare instituties, in hoge mate gestandaardiseerd met concepten uit de industrialisatie. Nu die instituties minder vanzelfsprekend worden en mensen meer inspraak willen in hoe publieke diensten eruit moeten zien, moeten ze ook accepteren dat ze zelf moeten meehelpen in het vormgeven ervan. Bibliothecarissen kunnen niet zelf de toekomst uitvinden. Wijzelf, als professie, moeten meer verwachten van degenen voor wie we het doen.’
Verjonging en transformatie van het vak
‘In de VS heb ik de gemiddelde leeftijd van studenten bibliotheek- en informatiewetenschap de afgelopen tijd met tien jaar zien dalen. Ik zie steeds meer jonge mensen die voor dit vak kiezen vanwege de unieke mix van technologie, principes en de passie om anderen van dienst te zijn. Door de eeuwen heen hebben bibliothecarissen het vak vernieuwd en ze zullen het blijven doen door ook buiten de bibliotheek van waarde te zijn. Vergeet niet: ze hebben kleitabletten, papyrusrollen en boeken niet alleen soms al drie millennia bewaard, ze hebben deze leermiddelen ook hun werk laten doen, wat Europa uit de donkere middeleeuwen heeft gehaald en in de Renaissance heeft doen belanden. Het waren bibliothecarissen die de manuscripten van de kettingen hebben gehaald en de open opstelling hebben ingevoerd. Ze hebben intellectuele vrijheid en privacy in hun professionele ethiek verankerd, en die voor meer dan een eeuw verdedigd. Ze hebben laten zien dat vrouwen niet alleen uitvoerend werk konden doen, maar ook als professionals konden werken. Ik besef dat dit grote woorden zijn, maar het is allemaal minstens zo waar als het beeld van de schuwe bibliothecaris die zich achter de boekenrekken verschuilt.’
Information schools, waarden en principes
‘Vanaf de jaren zeventig zijn in de VS de bibliotheekstudies geleidelijk getransformeerd in information schools. Soms gebeurde dit omdat men het een logische uitbreiding vond van wat men al deed. In andere gevallen, met name in de laatste tien jaar, was het een gevolg van fusies met andere afdelingen. Op zichzelf is dat niet slecht. Wat wel slecht is, is dat studieprogramma’s in de bibliotheekwetenschap behoorlijk zijn blijven steken in het opleiden van professionals voor het werken in een zeer specifiek type institutie: een bibliotheek. Terwijl elke bedrijfstak in de wereld een informatiegebaseerde bedrijfstak wordt. Wat is belangrijker: jonge mensen aannemen om in bibliotheken te werken, of banken, overheden en technologiebedrijven vullen met bibliothecarissen?’
‘Bovendien gaan de waarden en principes van de bibliothecaris, zoals leren en intellectuele vrijheid, ten onder in een brij van “de gebruiker centraal” of “klantgericht”. Wat veel te vaak gebeurt, is dat er een scheiding wordt aangebracht tussen bibliothecarissen met hun dienstbaarheid en principes aan de ene kant, en informatieprofessionals die doordrenkt zijn van technologie en “de markt” aan de andere. Vreselijk! Bibliothecarissen hebben de technologie en de markt net zo hard nodig als informatieprofessionals principes nodig hebben en een goed begrip van het algemeen belang.’
Bepalen wat een bibliotheek is
‘Het idee dat bibliothecarissen probleemloos samenwerken met archivarissen en museumprofessionals (en IT’ers, historici, wetenschappers) staat me erg aan. Maar dat “probleemloos” is hier wel van belang. Het houdt in dat de waarden die bibliothecarissen in het werk meebrengen moeten worden gedeeld door deze andere experts.’
‘We moeten af van een gildementaliteit waarin een groot deel van de professionele praktijk bestaat uit het beschermen en uitbouwen van de eigen professie. En we moeten toewerken naar een impactmodel waarin we de beste ideeën en mensen uit de gemeenschap meenemen in het bereiken van ons doel: de samenleving beter maken door het faciliteren van kenniscreatie in onze gemeenschappen. We bevinden ons in een bijzonder moment in de geschiedenis van ons werkveld: we moeten bepalen wat een bibliotheek is. Dat komt niet door technologie of door vergrijzing, ook al spelen die een belangrijke rol. Het komt doordat de samenleving steeds vaker instituties afbreekt ten faveure van individueel handelen. Scholen onderwijzen niet langer; scholieren leren. Bedrijven bieden geen levenslange carrières meer; werknemers wisselen geregeld van baan. Bibliotheken bevatten niet langer kennis; bibliothecarissen faciliteren kenniscreatie.’
*Expect More: Demanding Better Libraries for Today’s Complex World is gratis te downloaden van goo.gl/3OdLIQ.
Op tournee
David Lankes verzorgt op 15 september een master class en een lezing in Tilburg op initiatief van de KNVI. Op 16 september leidt hij een interactieve workshop van de VVBAD in Gent en op 17 september verzorgt hij de keynote op het VVBAD-congres Informatie aan Zee in Oostende.
Frank Huysmans is redacteur van IP, bijzonder hoogleraar bibliotheekwetenschap aan de UvA en zelfstandig onderzoeker en adviseur bij WareKennis.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 6 / 2015. Het gehele nummer kun je hier lezen