Donderdag 4 juni vond bij het NIOD in Amsterdam de drukbezochte KNVI-IP inspiratiemiddag over Wikipedia plaats. Wat kunnen bibliotheken, archieven en andere erfgoedinstellingen met Wikipedia en andersom?
Door: Marjo Bakker, vakreferent bij NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies
Wikipedia is van en voor iedereen
Sandra Rientjes, directeur van Wikimedia Nederland, trapte de middag af. Zij vertelde over de (organisatorische) wereld achter Wikipedia.
Wikipedia wordt geschreven, bewerkt en onderhouden door vrijwilligers. Iedereen kan vrijwilliger – wikipediaan – worden. Opleiding, leeftijd of positie in de maatschappij doen er niet toe, er zijn geen privileges. Wikipedia is hierdoor primair een gemeenschap, belangrijk om voor ogen te houden als je als erfgoedinstelling wilt bijdragen aan Wikipedia.
Wikipedia is het bekendste project van de Wikimedia beweging. Andere projecten zijn o.a.: Wikimedia Commons (collectie beeld en geluid), Wikisource (collectie bronmateriaal) en Wikidata (basisgegevens). Op die plekken doneer je materiaal.
De Wikipedia-community houdt zich aan de vier kernbegrippen van Wikipedia: Neutraal, Encyclopedisch, Feitelijk en Verifieerbaar. Er is ook een gemeenschappelijke ‘vijand’, namelijk de vandaal (degene die ongefundeerde artikelen schrijft) en de PR-medewerker (reclame voor een product of instelling/bedrijf is niet neutraal). En vijanden worden bestreden, via het zelfreinigd vermogen van de gemeenschap. Als je bijdrage bijvoorbeeld als reclame gezien wordt dan wordt je artikel aangepast of verwijderd. Dit natuurlijk in alle openheid, zie bij Wikipedia-artikelen de tabbladen Overleg en Geschiedenis.
Het bijdragen aan Wikipedia valt of staat met een juiste verhouding tot de Wikipedia-community. Er is voor erfgoedinstellingen veel te ‘halen’ maar wat kom je brengen en respecteer je onze encyclopedie en onze regels? Hier komt Wikimedia Nederland om de hoek kijken. Wikimedia Nederland (WMNL) ondersteunt de Nederlandse vrijwilligers, werft fondsen, verzorgt de communicatie en publiciteit en stimuleert samenwerkingsverbanden. Vanuit dat laatste helpt WMNL erfgoedinstellingen door als gids, intermediair en vraagbaak op te treden.
Erfgoed op Wikipedia: de cijfers
Maarten Brinkerink, expert publieksparticipatie en innovatieve toegang bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, vertelde over het onderzoek van Open Cultuur Data naar het hergebruik en het bereik van beeldmateriaal op Wikipedia.
De cijfers zijn indrukwekkend. Van het door 25 Nederlandse erfgoedinstellingen gedoneerde materiaal worden 42.000 unieke items (7,2% van het totaal) hergebruikt. Dit lijkt misschien niet zoveel maar het materiaal komt terecht op ca. 87.000 pagina’s en die pagina’s worden per maand bijna 70 miljoen keer geraadpleegd. Dit is vast meer dan het aantal bezoekers van de website van een instituut.
Het Nationaal Archief en de Wikipedia-community
Achter alle nicknames op Wikipedia zitten natuurlijk echte mensen, deze mensen bijvoorbeeld. Tim de Haan, medewerker digitale dienstverlening bij het Nationaal Archief (NA), vertelde over het belang van zichtbaar zijn als instelling binnen de Wikipedia-gemeenschap. Door fysiek aan te sluiten op evenementen vanuit de Wiki-community kun je met wikipedia(nen) verder aan de slag en weet men je ook te vinden voor informatie. Meer wisselwerking dus.
In 2014 had het NA samen met de KB de eerste Nederlandse Wikipedian-in-Residence, Hay Kranen. Tim omschreef hem als ‘buddie’ die de weg wees in de mores van de Wikipedia-community.
Van de 70 miljoen views uit Maarten Brinkerink’s verhaal, komen er 24 miljoen voor rekening van het Nationaal Archief. Ter vergelijking: de website van het NA trekt 100.000 bezoekers per jaar. Het Nationaal Archief experimenteert al een aantal jaar met open data en open standaarden en doneerde veel foto’s aan Wikimedia Commons. De ANEFO-collectie (1959-1989) bijvoorbeeld, interessant voor Wikipedia omdat voor deze periode vanwege auteursrechten nog niet zoveel foto’s vrij beschikbaar zijn.
Wikipedians-in-special-residence
Jos Damen van het Afrika Studie Centrum en Rens Steenhard van het Vredespaleis vertelden ieder in 5 minuten over hun ervaringen met Wikipedia en hun wikipedian-in-special-residence. Jos noemde 5 complicerende factoren als je met Wikipedia aan de slag gaat:
- geld: nodig voor o.a. digitalisering
- de erfgoedbril: goed om iemand van buiten naar je collectie te laten kijken
- auteursrecht: je denkt iets te zeggen te hebben over je beeldmateriaal maar dat is (lang) niet altijd zo
- hoe match je de expertise van de medewerkers en wikipedianen
- gebruik & publiciteit
Bij het Vredespaleis is men eigenlijk omgekeerd te werk gegaan. Er bleek weinig geschikt materiaal te zijn om te doneren aan Wikimedia Commons. Toen is er materiaal gemaakt om te doneren. Gravures werden gefotografeerd, de rechten van de fotograaf werden gecleared. En nu staat er in plaats van ‘harde’ international law informatie plotseling een heleboel ‘softe’ erfgoed info op de website van het Vredespaleis en werken stagiaires aan projecten rond de speciale collecties. Weer een heel ander gevolg van samenwerken in Wikipedia.
Wikpedia is not (only) an encyclopedia
Na de pauze sprak UvA hoogleraar New Media and Digital Culture Richard Rogers over Wikipedia als onderzoeksobject. Je kunt bijvoorbeeld onderzoek doen naar de kwaliteit van Wikipedia, ten opzichte van de Encyclopedia Brittanica; of naar Wikipedia als publiciteitsmiddel; naar de Wikipedia-gemeenschap als ‘an abnormally vigilant [alerte] community of free-labourers’; of naar de relatie met Google; of naar Wikipedia als een ‘cultural reference’ waarin nationale invalshoeken een rol spelen.
Voor dat laatste liet Richard het Wikipedia-artikel over Srebrenica zien in de Nederlandse, Engelse, Bosnische, Kroatische en Servische taaledities van Wikipedia. Het Nederlandse artikel heet ‘De val van Srebrenica’, meer een militaire invalshoek, terwijl de anderen ‘genocide’ of ‘massacre’ in de titel hebben. Ook de dodenaantallen verschillen licht. Wat zegt dit? Hoe neutraal vs. nationaal is Wikipedia? Is Wikipedia universeel of niet?
WO2 verzetskranten in Wikipedia en Delpher
Geef een 26 jaar oud papieren handboek een tweede leven. Dat is het geval bij het Wikiproject Verzetskranten waar Olaf Janssen, Wikimedia en open data-oördinator bij de KB, over vertelde.
Het begon met de wens de 1200 gedigitaliseerde verzetskranten in Delpher van meer context informatie te willen voorzien. Hoe dat te doen? Waar kun je meer info te vinden over verzetskrant X? Op Wikipedia waarschijnlijk. Handig want dan kun je via de Wikipedia API en de CC-licentie op Wikipedia teksten de context informatie naar Delpher brengen. Eén probleem: er blijken maar 14 verzetskranten in Wikipedia te staan… Wat nu? Olaf werd gewezen op het boek waar alle verzetskranten in beschreven staan: Lydia Winkel’s De ondergrondse pers 1940-1945 (1989). Het NIOD bezit de auteursrechten en gaf het boek vrij.
De gegevens uit de ‘Winkel’ worden nu in een database gezet en die info komt uiteindelijk naar Wikipedia, als zgn. stubs die dan door wikipedianen en andere groepen via schrijfdagen bewerkt kunnen worden. De zaal bleek zeer gecharmeerd van dit voorbeeld van hergebruik en verrijking.
De gender gap op Wikipedia?
Esther Doornbusch was een enthousiaste wikipediaan totdat ze wel heel erg veel moeite moest doen om haar artikelen en bewerkingen stand te laten houden. Ze schrijft vooral over sieraden. Ze werd door andere wikipedianen beschuldigd van reclame maken voor het Rijksmuseum (‘RMspam’) waar ze werkt, of voor de galerie van een belangrijke Nederlandse sieradenontwerper. Het kwam zover dat ze voor één dag geblokkeerd werd, net op 8 maart vrouwendag, de dag waarop ze mee wilde doen aan de schrijfdag bij Opzij. Zou het kunnen dat er sprake is van een gender gap op Wikipedia? In Nederland is 95% van de wikipedianen man.
Gelukkig zorgde het zelfreinigende vermogen van de community dat haar teksten ook weer deels teruggeplaatst werden. Esther vertelde ook dat ze nog steeds fan is van Wikipedia maar ze zou als ze nu als wikipediaan opnieuw zou kunen beginnen, dingen anders doen. Zoals een schuilnaam gebruiken en elke schijn van belangenverstrengeling vermijden, en wat meer onder de radar blijven. Het was een interessant inkijkje.
Verder lezen:
- presentatie Sandra Rientjes
- presentatie Maarten Brinkerink
- presentatie Tim de Haan
- presentatie Jos Damen
- presentatie Richard Rogers
- presentatie Olaf Janssen
- presentatie Esther Doornbusch
- Brochure Wikimedia NL: Cultureel erfgoed online beschikbaar maken
Dit is een licht aangepaste versie van de blogpost van Marjo Bakker over deze middag.