Door: Frank Huysmans
Bibliotheken en digitale content: een lastig verhaal. Universiteits- en onderzoeksbibliotheken kampen met licenties die jaar na jaar duurder worden. Zo duur dat zij hun domeinspecialisten met regelmaat bij de onderzoekers laten peilen hoeveel behoefte er eigenlijk nog is aan die tijdschriften. De uitkomst luidt meestal: we kunnen nog niet zonder.
Toch lijkt 2012 het jaar van de ommekeer te zijn geworden. Wetenschappers kwamen in de ‘academische lente’ in opstand tegen het, zacht gezegd, contra-intuïtieve businessmodel waarin zij zich hebben laten manoeuvreren. In dat model betalen universiteiten eerst de salarissen van hun medewerkers, die hun publicaties en alle overdraagbare rechten vervolgens aan uitgevers cadeau doen. Op hun beurt laten die uitgevers, opnieuw zonder vergoeding, andere wetenschappers die bijdragen beoordelen, waarna – eenmaal gepubliceerd – de universiteit nog een keer moet betalen om toegang tot publicaties van haar eigen medewerkers te krijgen.
Dat kan anders en goedkoper, dachten de wetenschappers. Neem het open access-platform Arxiv.org van de Cornell University Library. Onderzoekers uit de exacte disciplines posten daar hun (soms voorlopige) resultaten, vaak om ze alvast gepubliceerd te hebben en concurrerende groepen voor te zijn. Ter indicatie: de gezamenlijke Duitse universiteitsbibliotheken betalen daar jaarlijks vijftigduizend dollar aan mee. Dat is evenveel als wat één universiteit aan één toptijdschrift kwijt is. Een vooraanstaand Duits astronomie-instituut heeft Web of Science van uitgeverij Thomson Reuters al opgezegd omdat Arxiv 99 procent van zijn informatiebehoefte dekt. Een ander hoopgevend open access-initiatief, frontiersin.org, experimenteert met interactieve peer review en nieuwe impactmaten.
Intussen lijkt het dossier ebooks in openbare bibliotheken vast te zitten. Spaarzaam komt er informatie naar buiten dat ‘de onderhandelingen met de uitgevers voorspoedig gaan’. Buitenstaanders – zij die niet op de gesloten VOB-maillijst staan – kunnen alleen maar vaststellen dat zulke berichten al sinds de ontvlechting van de VOB drie jaar geleden naar buiten komen. Met voor leden en lezers een vooralsnog zeer mager resultaat. Mede daardoor is 2012 voor het boeken lezen eveneens het jaar van de open access geworden, maar wel langs de, laten we zeggen, minder legale weg. Terwijl er een prachtig voorbeeld is van hoe het anders kan.
In Noorwegen hebben rechthebbenden en de nationale bibliotheek dit jaar de handen ineengeslagen. Iedereen met een Noors IP-adres kan via streaming nu al bijna honderdduizend en in 2017 een half miljoen boeken gratis lezen. De nationale bibliotheek (lees: de belastingbetaler) betaalt per beschikbaar gestelde pagina een bedrag. Door de voorgenomen groei in het aanbod betekent dit voor de auteurs en uitgevers dat zij een sterk groeiende inkomstenstroom in het vooruitzicht hebben. Op kennisdelingsplatform Bibliotheek 2.0 heb ik op 7 november voorgerekend dat dit model voor Nederland binnen de financiële mogelijkheden ligt (zie tinyurl.com/cu7yp99). Daarbij geeft het auteurs, uitgevers, bibliotheken en lezers een aantal jaren zekerheid in de onzekere overgang van papier naar digitaal. Zo lastig hoeft het verhaal van bibliotheken en digitale content dus niet te zijn.
Frank Huysmans is bijzonder hoogleraar bibliotheekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en zelfstandig onderzoeker en adviseur bij WareKennis.nl
Deze bijdrage komt uit IP nr. 12 / 2012. Het gehele nummer kun je hier lezen