Door: Frank Huysmans
Al enkele jaren voert Harvard intern een open publicatiebeleid. Alle publicaties van medewerkers moeten digitaal worden ingediend bij de universiteit opdat hun collega’s ze kunnen raadplegen zonder hun geleerde hoofden tegen betaal- of andere muren te stoten. Maar nu gooit Harvard haar kont echt tegen de krib. De meest prestigieuze universiteit ter wereld roept haar medewerkers op voortaan ook voor de buitenwereld waar mogelijk in open access te publiceren. Steen des aanstoots is de prijsverhoging van twee uitgevershuizen-wier-namen-wij-hier-niet-noemen-maar-u-weet-welke-het-zijn. Die verhoging accepteren zou betekenen dat een onevenredig groot deel van het collectiebudget bij die twee uitbuiters terechtkomt, ten koste van wat er verder nog moet worden aangeschaft. Dezelfde universiteit geeft een week later meer dan 12 miljoen records aan metadata vrij onder een CC0-licentie. En weer een week later kondigt ze aan samen met MIT 60 miljoen dollar te gaan investeren in een elearningplatform met colleges van beide instituten. Een ‘strong commitment to open access’ heet dat.
Dan denk je: dit is de bom. Nu gaat het gebeuren dat wetenschappers hun zelfverkozen juk gaan afwerpen. Te lang hebben zij hun auteursrechten – die zijzelf niet eens bezaten, maar hun werkgevers toebehoorden – overgedragen aan de publicatiepenose. Een bedrijfstak die in auteurscontracten jammert dat hij met deze overeenkomsten een enorm risico aangaat en bijgevolg het aangeleverde werk op alle mogelijke manieren moet kunnen exploiteren. Of de auteur van alle hem toekomende rechten maar even afstand wil doen. Waarmee die zijn studenten én zijn werkgever dupeert. Beiden moeten nu hun beurs trekken om het artikel te kunnen inzien. Aan het einde van het boekjaar uitmondend in een winstmarge van 36 procent (zijnde ruim een miljard dollar) van u-weet-wel-wie. Wiskundester Timothy Gowers verzamelde sinds januari ruim 11.000 medestanders in zijn boycot van deze uitgever. Sommigen nemen de term ‘academische lente’ in de mond.
Maar dan zoek je nog wat rond voor wat extra informatie om je indruk te onderbouwen dat het echt menens is – en volgt de ontnuchtering. Want je leest over de serials crisis. Je bladert het proefschrift van Henk Voorbij nog eens door en leest dat al in de jaren negentig veel onderzoek werd gedaan naar het onevenredig duurder worden van wetenschappelijke tijdschriften. En de dissertatie van John Mackenzie Owen, die laat zien dat onderzoekers weinig geneigd zijn hun publicatiegewoonten te veranderen. E-journals, ook open access-tijdschriften, maken weinig gebruik van mogelijkheden die hun digitale gedaante biedt.
Eerst zien, dan geloven. Zelfs nu de regering-Cameron in het Verenigd Koninkrijk ten overstaan van de uitgeversvereniging een open access-beleid aankondigt. En de invloedrijke Wellcome Trust van haar subsidieontvangers eist dat hun werk uiterlijk na zes maanden vrij op het web staat. Want: wetten en praktische bezwaren, weet u wel.
Frank Huysmans is bijzonder hoogleraar bibliotheekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en zelfstandig onderzoeker en adviseur bij WareKennis.nl.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 6 / 2012. Het gehele nummer kun je hier lezen