Sinds de start van het bedrijf in juni 2014 doet Tom Kabinet veel stof opwaaien in de uitgeefwereld. Elke maand is er wel een nieuwe ontwikkeling geweest rond de grondleggers van de handel in tweedehands ebooks in Nederland. De juridische procedures én de nieuwe initiatieven van het bedrijf volgen elkaar in hoog tempo op. De leesclub is een van de nieuwe initiatieven waarmee Tom Kabinet de boekenmarkt nogmaals wil opschudden.*
Door: Michiel Hatenboer
Marc Jellema, een van de oprichters van Tom Kabinet, vertelt over de missie van zijn bedrijf om ebooks goedkoper te maken en de tegenwerking die het daarbij ondervindt. De verkoop van tweedehands ebooks is volgens hem essentieel om de prijs van digitaal lezen laag te kunnen houden: ‘Ons uitgangspunt is dat alle ebooks eigenlijk vijf euro of minder zouden moeten kosten om het lezen echt aantrekkelijk te houden. Dat is ook belangrijk in de strijd tegen illegale downloads. Door de boeken veel door te verkopen kun je zo’n lage prijs realiseren.’
Met deze visie raakt het bedrijf een gevoelige plek bij uitgevers. Nu moeten de rechter en de mededingingsautoriteit belangrijke knopen doorhakken. Tom Kabinet is een klein bedrijfje van vier mensen. Niemand bij het bedrijf had bij de oprichting enige ervaring in de uitgeverijsector. De naam Tom Kabinet werd bedacht door Judith Mariën, een liefhebber van lezen met een achtergrond in de kinderdagverblijven. Het betekent ‘lege boekenkast’ in het Deens. De overeenkomst met de Nederlandse voornaam geeft hen de mogelijkheid om als Tom hun klanten persoonlijk aan te spreken.
Marc Jellema (45) heeft econometrie gestudeerd en is daarna aan de slag gegaan in de IT: ‘Het idee voor Tom Kabinet is voortgekomen uit frustratie over de hoge prijzen voor ebooks. Dat is voor ons een erg belangrijke drijfveer. Na een jaar hebben we nog steeds een echte startup-mentaliteit. We kunnen snel schakelen: in een week kun je heel veel doen. Voor ons is het, net als voor de meeste andere beginnende mediabedrijven, vooral de vraag of we wel snel genoeg zijn. Die benadering is denk ik heel anders dan bij veel uitgeverijen.’
Kort geding
Vorig jaar was Tom Kabinet nog maar net gestart met de verkoop van tweedehands ebooks of het Nederlands Uitgeversverbond (NUV) spande al een kort geding aan tegen het bedrijf. De rechtszaak heeft het bedrijf veel publiciteit opgeleverd en zo heeft een groot publiek kennisgemaakt met de dienst om ebooks door te verkopen. Toch had Marc Jellema de opbouw van Tom Kabinet liever gedaan zonder al die juridische procedures: ‘Ondertussen ben ik noodgedwongen een semi-prof geworden op het gebied van het auteursrecht. Dat heeft erg veel tijd en energie gekost die ik liever had besteed aan het opbouwen van een goede marktpositie.’
Uitputting
Al sinds de start van Tom Kabinet stelt het NUV zich – waarschijnlijk op de huid gezeten door de grote uitgeefconcerns – op het standpunt dat het doorverkopen van ebooks (in tegenstelling tot het doorverkopen van papieren boeken) wettelijk niet toegestaan is. Daarbij beroepen ze zich vooral op het ‘principe van de uitputting’: bij een elektronisch boek kan volgens het NUV nooit worden gegarandeerd dat de oorspronkelijke koper geen kopie van het boek bewaart en dan is de verkoop illegaal. Maar zo simpel als het uitgeversverbond het voorstelde bleek het volgens de rechter toch niet te liggen.
De voorzieningenrechter vond de inbreuk op de rechten van uitgevers in de zomer van vorig jaar niet duidelijk genoeg om de activiteiten van Tom Kabinet per direct stil te leggen. Het spoedappel dat daarop volgde kende eigenlijk ook geen echte winnaar. Het gerechtshof Amsterdam bepaalde namelijk op 20 januari van dit jaar dat Tom Kabinet weliswaar ebooks mocht doorverkopen, maar dat daarbij wel moest worden aangetoond dat ze legaal waren aangeschaft.
Omdat dat niet zonder meer vastgesteld kon worden bij de meeste van de duizenden boeken die via de website te koop werden aangeboden, betekende dit in de praktijk dat Tom Kabinet de toenmalige collectie uit de winkel moest halen en opnieuw moest beginnen met het opbouwen van de collectie tweedehands ebooks.
Schoon schip
Jellema: ‘De uitspraak van de rechter was erg vervelend voor ons omdat we ons bedrijfsproces helemaal moesten aanpassen, maar het bood ons ook nieuwe kansen. We hadden namelijk te maken gekregen met verkopers die ons misbruikten met illegaal aanbod, en dat was extra irritant omdat wij de goedkope ebooks juist zien als een middel tegen illegaal downloaden. Door de rechtszaak werden we gedwongen om versneld onze website goed op te ruimen en om schoon schip te maken.’
‘Heel belangrijk was in ieder geval dat het verkopen van tweedehands ebooks door de rechter nadrukkelijk niet werd verboden. Er werden alleen extra eisen aan gesteld. Na de rechtszaak moesten we snel schakelen: in drie dagen hadden we al een eerste antwoord op de uitspraak door alle boeken waarvan we niet konden aantonen dat ze legaal waren aangeschaft van de website te verwijderen. Daardoor konden we met een beperkt aanbod blijven doorgaan, maar het aantal titels was veel te klein. Op 16 februari maakten we een serieuzere sprong in het aanbod van titels, door te beginnen met de verkoop van nieuwe ebooks. Van die boeken kunnen we namelijk in ieder geval aantonen dat ze legaal zijn aangeschaft, zodat de koper ook direct weet dat hij het boek later weer via ons kan doorverkopen.
We stuitten toen echter op een nieuw probleem. De grote uitgeefconcerns weigerden ons boeken te laten verkopen. Dat is vreemd, omdat alle Nederlandse ebooks in principe zonder onderscheid via CB Logistics aan iedere boekverkoper geleverd worden. Maar WPG, VBK en LannooMeulenhoff lieten het CB weten dat voor ons een uitzondering moest worden gemaakt. Daardoor konden we ongeveer de helft van alle Nederlandse ebooks niet leveren.’
Bodemprocedure
Het Uitgeversverbond heeft direct na de uitspraak van het hof op 20 januari aangegeven dat het serieus overwoog om een bodemprocedure te starten, waarin de principiële vraag beantwoord moet worden of (en onder welke voorwaarden) de handel in tweedehands ebooks toegestaan is. Jellema: ‘We hebben nog steeds geen dagvaarding ontvangen voor zo’n bodemprocedure. Maar we worden wel volop tegengewerkt. Het NUV en de uitgevers willen gewoon niet aan het principe van tweedehands ebooks. Ze zullen daar voorlopig nog wel tegen blijven vechten. Ons is gebleken dat er geen samenwerking mogelijk is met de grote uitgeefconcerns. Vorig jaar hebben we wel gesproken met NUV-directeur Geert Noorman en GAU-secretaris Martijn David, maar dat contact heeft weinig opgeleverd.’
Jellema: ‘We begrijpen het ook wel. Alle echte verandering geeft stress, omdat grote bestaande belangen onder druk komen te staan. Wat ik alleen niet zo goed begrijp is waarom ook sommige auteurs zich verzetten tegen de verkoop van tweedehands ebooks. Zij worden er helemaal niet door benadeeld. Voor ieder doorverkocht boek betalen wij 0,50 euro aan de auteurs via de Stichting Lira. Bij het doorverkopen van een papieren boek krijgen zij helemaal niets. Voor een nieuw boek ontvangen ze ook niet veel meer dan twee euro of zoiets.’
Tom Kabinet heeft inmiddels een klacht tegen de boycot van de grote uitgeefconcerns lopen bij de Autoriteit Consument en Markt (ACM). Jellema: ‘Inmiddels ben ik noodgedwongen ook ingewijd op het gebied van de mededinging.’
Leesclub
Om toch een substantieel aanbod aan goedkope ebooks te kunnen verkopen heeft Tom Kabinet het afgelopen voorjaar de koers weer wat moeten verleggen. Het bedrijf kondigde de oprichting aan van een leesclub waarbij je als lid voor 1,75 euro per stuk boeken kunt downloaden. Om vanaf het begin voldoende aanbod aan goede en actuele boeken te hebben, konden lezers al voor de start van de club ebooks doneren in ruil voor een maand gratis lidmaatschap.
‘Om de boeken legaal te kunnen aanbieden moeten we aan de voordeur het kaf van het koren scheiden. Voor echte zekerheid moeten we terug naar de bron. Daarom werken we nu met de downloadlink van de oorspronkelijke aankoop bij winkels als Bol.com en Ebook.nl. We zijn er dan zeker van dat we geen illegale rommel in omloop brengen. Met onze software voegen we een watermerk toe om het ebook te linken aan de nieuwe koper. De leden van de leesclub kunnen daardoor de boeken later weer bij ons inleveren in ruil voor een gratis lidmaatschap van een week. Zo kunnen ze gegarandeerd goede boeken blijven kopen voor nog geen twee euro.’
Tom Kabinet sprak in een mailing aan voormalige klanten en in een bericht op de website als doelstelling uit dat er op 1 juni 8000 ebooks gedoneerd zouden zijn. Dat aantal werd niet gehaald: half mei was de helft nog niet bereikt. Maar hoewel de deelname aanvankelijk wat tegenviel, kon de club dankzij een eindsprint van start gaan met een aanbod van zo’n 6000 boeken. Dat leden een legaal ebook doneren blijft belangrijk om de club te laten functioneren, maar om de drempel zo laag mogelijk te houden is het ook mogelijk om voor 3,99 euro een maand lid te worden zonder donatie. Ter introductie biedt Tom Kabinet ook een gratis proeflidmaatschap aan.
Drempel
Marc Jellema vertelt over de beperkingen waarmee ze bij de verkoop van tweedehands ebooks te maken hebben: ‘Wij kunnen geen boeken doorverkopen met DRM van Adobe en ook boeken uit de ecosystemen van Amazon, Apple en Google niet. Wij kunnen alleen werken met ePubbestanden met watermerkbeveiliging. Overigens is het ook de vraag of zo’n gesloten systeem eigenlijk wel mag. De Franse regering en de Europese Unie hebben een onderzoek aangekondigd naar de mediagiganten die geen uitwisseling toelaten.’ In 2013 heeft Amazon patent aangevraagd op een systeem om legaal Kindle-ebooks te kunnen doorverkopen, maar tot op heden heeft het bedrijf dat nog niet in praktijk gebracht.
Begin dit jaar trad ook Tom Kabinet naar buiten met plannen voor een ‘Spotify voor boeken’. Volgens Jellema zijn dergelijke diensten echter nog ver weg: ‘All you can read-abonnementen zijn alleen zinvol als je er alles mee kunt lezen wat je wilt, niet alleen een beperkte selectie. Dat kan alleen met toestemming van alle uitgevers en die moeten het ook nog regelen met hun auteurs. Ook Amazon slaagt er niet in om een groot aanbod bijeen te brengen in hun Kindle Unlimited en WPG en LannooMeulenhoff hebben hun twee jaar geleden aangekondigde abonnement nog steeds niet in de praktijk gebracht. Misschien is het ook niet nodig als de leesclub goed werkt en het makkelijk is om boeken door te verkopen.’
Stof opwaaien
Tom Kabinet bruist nog steeds van de ideeën. Jellema: ‘We kunnen nog veel doen met partners om het goedkope lezen onder de aandacht te brengen. Telecombedrijven kijken naar alles wat op het scherm mogelijk is. We zijn ook bezig met mooie marketingacties met bekende merken. En we hebben plannen om de leesclub uit te breiden naar de buurlanden: Tom gaat Europa in. We willen daarvoor gaan samenwerken met lokale managers. We zien goede mogelijkheden voor het doorverkopen van elektronische boeken in Vlaanderen en Spanje.’ Het ziet er dus naar uit dat de buitenstaanders van Tom Kabinet voorlopig nog wel wat stof zullen doen opwaaien in de uitgeefwereld.
*Dit artikel verscheen eerder in inct.magazine kennis- en opiniemagazine voor uitgeefexperts, 4 / 2015
Michiel Hatenboer (Planmedia.nl) is zelfstandig adviseur op het gebied van digitaal publiceren.
Michiel Hatenboer (Planmedia.nl) is zelfstandig adviseur op het gebied van digitaal publiceren.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 7 / 2015. Het gehele nummer kun je hier lezen.