Ter gelegenheid van haar 350-jarige bestaan maakte de Stadsbibliotheek Maastricht een tentoonstelling – met catalogus – over verboden boeken. De catalogus schetst een beeld van de intrigerende bemoeienis van vele ‘censoren’ met het leesgedrag van hun medemensen.
Door: Jos van Dijk
Verboden boeken hebben bibliothecarissen altijd in hoge mate geïntrigeerd. De Stadsbibliotheek Maastricht heeft er ter gelegenheid van haar 350-jarige bestaan een tentoonstelling aan gewijd die nog tot 28 oktober te bezichtigen is. Daarin zijn ook een paar verboden werken uit eigen collectie opgenomen zoals een achttiende-eeuwse druk van de Encyclopédie van Diderot en werk van Markies de Sade.
Daarnaast is er de bijzonder vormgegeven en fraai geïllustreerde uitgave Verboden boeken met een korte beschrijving van 45 verboden boeken, voorafgegaan door een aantal korte teksten over de motieven van zowel autoriteiten als brave burgers en goede gelovigen die anderen het lezen van een bepaald boek niet gunden. Waar mogelijk is een relatie met de geschiedenis van de Stadsbibliotheek gelegd.
RK Kerk
De rooms-katholieke kerk speelt hier uiteraard een prominente rol, in de beginperiode door het verbod van bepaalde wetenschappelijke en godsdienstige werken. Toch kon de Stadsbibliotheek in de zeventiende eeuw vanwege het dubbelbestuur van de stad door de katholieke bisschop van Luik en de protestantse Staten-Generaal veel elders verboden boeken aanschaffen. Zo bezit de bibliotheek een oud exemplaar van Copernicus‚ De Revolutionibus Orbium Coelestium. De uit Frankrijk naar Maastricht uitgeweken uitgevers Dufour & Roux leverden ook heel wat omstreden boeken.
In de twintigste eeuw, tot in de jaren zestig, had de rooms-katholieke kerk grote invloed op de collectie van de bibliotheek door de censurerende literatuurdienst IDIL. Die verbood bijvoorbeeld het lezen van Willem Frederik Hermans’ De tranen der acacia’s (1949), een boek met een ‘pornografisch karakter en onbetamelijke woordkeuze’ en De Metsiers (1950) van Hugo Claus om vergelijkbare redenen.
Donald Duck
De vermelding van Donald Duck als in 1948 door de overheid verboden lectuur verbaast me. Strips werden in die tijd gezien als slechte lectuur voor de jeugd. Maar voor een verbod heb ik geen bron kunnen vinden. De Nederlandse uitgave van het blad dateert ook pas van 1952. ‘Omstreden’ lijkt me hier een betere kwalificatie, net als de ook opgenomen, van racisme beschuldigde, strip Sjors en Sjimmie en het voor de ‘couleur locale’ vermelde scabreuze en sociaal-kritische gedicht van de Maastrichtenaar Weustenraad De Percessie vaan Sjerpenheuvel (1931).
Banned Books
De selectie van de auteurs van Verboden boeken is, zeker gezien de ruime interpretatie van ‘verboden’, ongetwijfeld een lastige geweest. Als je ook nog de rest van de wereld mee wilt nemen en teruggaat tot het begin van de geschiedenis van het boek, dan is er gewoon veel te veel. Alleen al in de Verenigde Staten worden tot op de dag van vandaag nog stapels boeken uit de bibliotheek geweerd, zo veel dat er jaarlijks een Banned Books-week wordt gehouden.
Ik zal dan ook de verleiding weerstaan om de boeken op te noemen die ik gemist heb. Een kritische noot: de indeling van de lijst van de 45 geselecteerde werken is onbegrijpelijk. Maar los daarvan geeft het resultaat, tezamen met de inleidende teksten, een aardig beeld van de intrigerende bemoeienis van al die ‘censoren’, zowel goed- als kwaadwillende, zowel autoriteiten als gewone burgers, met het leesgedrag van hun medemensen.
Verboden boeken | Thera Adriaans, Jurn Glazenburg, John Kampstra, Emile Ramakers, Miriam Mordang, Nico Schelling, Pascal Panis (hoofdred.) | Maastricht: Centre Céramique i.s.m. NXT MIX Communication | 2012 | 140 p. | ISBN 97890796430509 | € 19,50 | Waardering: ●●●○○
Jos van Dijk is redacteur van InformatieProfessional.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 6 / 2012. Het gehele nummer kun je hier lezen