De toekomst van de bibliotheek is open. Dat bleek maar weer eens na de pecha kuchamiddag van het UKB in de Universiteitsbibliotheek Utrecht op 12 april. De bezoekers werden uitgenodigd zich te laten inspireren door de presentaties over de toekomst van de bibliotheek in de breedste zin. Het merendeel van de dertien korte presentaties had wel iets te maken met toegankelijkheid, zichtbaarheid en openheid.
Door: Pieter Reeve
Er waren deze middag, georganiseerd door het UKB (het samenwerkingsverband van de Nederlandse universiteitsbibliotheken en de Koninklijke Bibliotheek), twee prijzen te vergeven. Eén voor het beste idee voor de toekomst van de bibliotheek en één voor het best gepresenteerde idee.
Iris van der Knaap en Dafne Jansen van de Universiteitsbibliotheek Utrecht wonnen met hun Visibility Check de prijs voor het beste idee. In Utrecht kun je, als het aan Van der Knaap en Jansen ligt, als onderzoeker binnenkort terecht voor een vragenlijst waarmee je kunt nagaan hoe zichtbaar je onderzoek is voor anderen en wat je eventueel kan doen om die zichtbaarheid te vergroten.
De prijs voor de beste presentatie ging naar Liselotte Neervoort van de VU Amsterdam, die een fraai staaltje storytelling liet zien. In haar presentatie De vele levens van Willem Wulp werden we meegenomen in ‘het leven’ van een opgezette wulp uit de collectie academisch erfgoed van de Universiteitsbibliotheek van VU. Er werd ons verteld hoe die collectie een belangrijke rol kan spelen bij onderzoek en onderwijs door 3D-printers of augmented reality in te zetten. Er waren al enkele succesvolle proeven gedaan met replica’s van objecten die normaal de kluis niet uit mogen.
Nieuwe technologie
Naast openheid, waarover zo meteen meer, was er ook veel aandacht voor nieuwe technologie. Het meest in het oog springende voorbeeld hiervan was wel IRIS: de Interactive Robotic Information Specialist. Bij de Universiteit Twente loop je in de faculteiten van de nabije toekomst misschien wel een lieve robot tegen het lijf die met je mee kan denken over datgene waar je mee bezig bent, vertelde Peter Noort ons.
Peter van Helsdingen en Omar Gökcan van de Hogeschool Windesheim willen de doorstroom van mbo-studenten via het hbo naar de universiteit stimuleren. Ze ontwikkelen daarvoor een eigen leerroute voor de student. Door middel van big data weet de Hogeschool wat mogelijk de beste optie is voor het vervolg van de student, die zo hulp en advies op maat krijgt.
De voordelen van het werken met nieuwe technologie, zoals interdisciplinaire samenwerking, zijn bekend bij het HubLab van de Hogeschool Utrecht, waar nu al met virtual reality tools gewerkt kan worden.
Ruimte
De bibliotheek wordt bezocht door veel verschillende soorten studenten. Dat werd duidelijk in de presentatie van Martine Gulden van de Radboud Universiteit. Sommigen willen alleen een stopcontact. Anderen willen weer samen kunnen werken en sommigen willen dat in alle rust doen. De bibliotheek zelf wil events kunnen organiseren voor wat reuring. Zoals een debat op Radio 1. Bibliotheekmedewerkers zorgen voor rondleidingen met een koptelefoon, zodat niemand wordt gestoord. En er is goede bewegwijzering naar zones voor verschillende soorten gebruik.
Bij de Universiteit van Amsterdam willen ze het actief leren stimuleren. In plaats van de nieuwste gadgets en techniek is daarvoor slechts ruimte nodig, meent Marloes Wagtendonk. Ruimtes die zijn ingericht met whiteboards en goede meubels zodat zowel actief als passief én zowel formeel als informeel leren mogelijk is.
Openheid
Hoeveel procent van de begroting zou je opzij zetten voor open wetenschappelijke infrastructuur? Bianca Kramer van de Universiteit Utrecht hield een vurig betoog voor de 2,5 procent-norm. Door 2,5 procent van een begroting uit te geven aan het faciliteren van Open Science zorg je voor een duurzame verandering van de wetenschap. En dat komt uiteindelijk de kwaliteit van het onderzoek ten goede.
In Leiden wordt de komende tijd veel ingezet op het openstellen van de collecties. Bij de Universiteitsbibliotheek in Leiden, vertelt Saskia van der Bergen, wordt gewerkt aan een omgeving om digitale erfgoedcollecties met elkaar te koppelen. Er komen vermeldingen bij de items over wat wel en niet mag worden hergebruikt. Ook wordt het maken van annotaties en andere verrijkingen gestimuleerd. Dit alles moet de samenwerking verbeteren en een breder gebruik mogelijk maken.
Ook bij de Universiteit van Amsterdam zijn collega’s bezig om met een team hun collectie zo open mogelijk aan te bieden. Dit gebeurt met behulp van de FAIR data-principes, aldus Saskia Woutersen.
Verder drukte Jos Damen van het Afrika-Studiecentrum ons op het hart dat als je je materiaal op een ander, beter toegankelijk platform dan de website van je instelling plaatst, bijvoorbeeld de Wikimedia Commons, je collectie meer gezien en meer gebruikt zal worden. En dat is beter dan krampachtig vasthouden aan copyright (voor objecten waar je als instelling eigenlijk helemaal niks over te zeggen hebt, als ze in het publiek domein komen).
De TU Delft werkt aan het stimuleren van open textbooks in het onderwijs. De bedoeling is dat er een database komt waar onderwijsmateriaal vrij beschikbaar komt die altijd te raadplegen blijft. Daarmee wordt het verleden tijd dat een student zijn boeken niet bij zich heeft. De docenten worden uitgenodigd om mee te schrijven aan het lesmateriaal en dat wordt dan bij de TU Delft met een Creative Commons-licentie gepubliceerd, met behulp van een eigen Open Textbook Press. De eerste docenten zijn al benaderd, en zij zijn zeer enthousiast.
Er werd afgesloten met een presentatie van Jordy Geevers (VU) over de Sustainable Development Goals van de VN en hoe je ervoor kunt zorgen dat je onderzoek hierop aansluit. Geevers liet zien hoe de bibliotheek in het verlengde van bestaande diensten op het gebied van bijvoorbeeld impactmeting kan helpen bij deze vorm van zichtbaarheid en valorisatie van onderzoek.
Volgend jaar is er weer een pecha kuchamiddag, maar tot die tijd zijn we genoeg geïnspireerd om zoveel mogelijk kennis te delen. En tot die tijd kun je nog altijd de filmpjes terugkijken op lecturenet.uu.nl/Site1/Catalog/catalogs/Pecha-Kuchas-2018.
Pieter Reeve is webredacteur bij de Universiteitsbibliotheek Utrecht.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 4 / 2018. Het gehele nummer kun je hier lezen.