Dit jaar is het vijfhonderd jaar geleden dat de Venetiaanse drukker Aldus Manutius overleed. Dat blijft niet onopgemerkt. Met congressen, lezingen en tentoonstellingen wordt deze bijzondere drukker – en uitvinder van het pocketboek – herdacht.
Door: Marieke van Delft
Manutius was drukker in Venetië vanaf 1494 tot zijn dood in 1515. Hij drukte vooral klassieke auteurs – die wilde hij promoten. En dat lukte. Hij bedacht namelijk de libelli portatiles ofwel draagbare boeken – een pocketboek of zakboek zouden wij nu zeggen. Manutius deed dat bewust: hij wilde kleine, relatief goedkope, draagbare boeken maken, die veel mensen gemakkelijk konden kopen en lezen. Humanisten als Erasmus waren er dol op!
Aanpassingen
Om een tekst klein te kunnen zetten en toch leesbaar te houden waren extra aanpassingen nodig. Daarvoor werkte hij samen met de letterontwerpers Bembo en Francesco Griffo. Die laatste ontwierp een cursieve letter waarmee hij meer tekst leesbaar op een pagina kon krijgen.
Het concept sloeg breed aan en inspireerde vele drukkers om hetzelfde te gaan doen. Verder standaardiseerde Manutius het gebruik van leestekens zoals de ; en de ‘ waarmee hij de toen moderne lezer – namelijk degene die in stilte zijn eigen boek las – verder op weg hielp.
Cultboek
Nou moeten we niet denken dat Manutius alleen maar kleine boekjes maakte. Hij begon zijn loopbaan met het drukken van incunabelen in groot formaat, ook met illustraties zoals de bekende Hypnerotomachia Poliphili van Francesco Colonna in 1499. Dit is een fantastische uitgave over een droom waarin de hoofdfiguur Poliphilo via allerlei avonturen de liefde met Polia bereikt.
Het boek werd een cultboek, door het verhaal en door de 172 prachtige houtsneden die de complexe verhaallijn structureren. De zorgvuldige combinatie van deze strakke illustraties met de compositie van de tekst maken dit boek tot een wonder van schoonheid. In 2006 wijdde Museum Meermanno een tentoonstelling aan dit droomboek vanwege de restauratie van hun exemplaar.
Vele vrienden
Manutius was bevriend met veel belangrijke geleerden in Europa die vanwege Manutius’ uitzonderlijke drukkerskwaliteiten graag een beroep op hem deden om hun boeken te laten maken.
Zo verbleef Erasmus tussen 1506 en 1509 tijdens zijn reis in Italië van tijd tot tijd bij Manutius om zijn Adagia en zijn vertaling van Euripides te laten drukken. Het drukkersmerk van Manutius is een anker waar zich een dol- fijn omheen krult. Hierdoor wordt zijn devies ‘Festina lente’ ofwel ‘Haast u langzaam’ verbeeld.
Aan dat devies heeft Manutius zich gehouden: hij heeft veel tot stand gebracht (zich gehaast) maar dan wel in een tempo dat kwaliteit toestond (langzaam). Manutius was een bijzondere drukker die met zijn innovaties veel invloed heeft gehad op de volwassenwording van het boek.
Events
Wereldwijd wordt het hele jaar door aandacht besteed aan Aldus Manutius (voor een compleet overzicht zie: Manutius Network 2015, www.cerl.org).
- Australië, Melbourne, University of Melbourne: Congres: Turning the Page: Bibliographical Innovation and the Legacy of Aldus Manutius, 26-27 november 2015.
- Groot-Brittannië, Manchester, John Rylands Library: Tentoonstelling: Merchants of Print: From Venice to Manchester, tot 21 juni 2015.
- Italië, Treviso, Tipoteca Italiana Fondazione: Tentoonstelling, Una storia di carattere: Aldo Manuzio (1515-2015), zomer 2015.
- Italië, Venetië, Biblioteca Marciana: Lezingencyclus: Aldo al Lettore: Invito in Biblioteca Nazionale Marciana alla scoperta del mondo di Manuzio, tot 26 november 2015.
Marieke van Delft is conservator Oude Drukken bij de KB.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 4 / 2015. Het gehele nummer kun je hier lezen