Wat kan er in vijftien jaar in een vak veranderen? Veel, blijkt, als je de eerste jaargang van ons vakblad uit 1997 nog eens doorbladert. Een volledig subjectieve en niet representatieve selectie van wat ons toen bezighield.
Door: Jos van Dijk
Klassieke bibliotheekonderwerpen zijn nog steeds in ontwikkeling. De ontsluiting van documentaire informatie wordt met de inzet van de computer op nieuwe leest geschoeid. We lezen artikelen over GOO versus UDC (nr. 3), over collectiemanagement (nr. 7/8) en over de toekomst van het titelbeschrijven: ‘Titelbeschrijven wordt bedreigd, maar blijft toch de basis van elke vorm van informatiemanagement,’ schrijft Nick Vos (nr. 5). En ook de inhoudelijke ontsluiting is van grote waarde voor de gebruiker, zo concludeert Henk Voorbij (nr. 11) uit de resultaten van een vergelijkend onderzoek naar het zoeken op titelwoorden en trefwoorden. ‘Toekenning van trefwoorden is een arbeidsintensieve en daarmee kostbare activiteit [maar] wie literatuur zoekt over een onderwerp vindt zeker het een en ander met titelwoorden, maar aanzienlijk meer met trefwoorden.’
Tot zover waar het altijd al over ging. Nieuwe onderwerpen dienen zich intussen aan. Scannen en OCR: ‘hét alternatief? Nooit meer tikken!’ (nr. 4). ‘Zou je zelf een cd-rom willen maken?’ vraagt Ben Oude Groeniger in nr. 5. Dat blijkt nog niet zo eenvoudig. Uit Vlaanderen komt in nr. 6 de geruststelling: ‘Een cd-rom maken valt wel mee’. Kennismanagement biedt nieuwe perspectieven voor de bedrijfsbibliotheken. Sanja Lap en Miranda Keijzer schrijven over de nieuwe afdeling Kennistransfer bij Pink Elephant. Daar maakt men naast de collecties ook de kennis van collega’s als informatiebron toegankelijk (nr. 1). En we lezen over het nieuwe intranet bij KPMG dat voor de informatieprofessional geheel nieuwe taken met zich meebrengt. ‘Of er een taak zal zijn weggelegd voor de bedrijfsbibliotheek is dus moeilijker te beantwoorden dan de vraag of er een rol blijft bestaan voor de informatieprofessional. Van dat laatste ben ik overtuigd,’ schrijft Daan Boom (nr. 11).
Internet
Maar het meest opvallende, gezien vanuit het heden, is in 1997 toch wel de kennismaking met internet. Wat nu de volkomen vanzelfsprekende omgeving is voor informatiediensten, was in de jaren negentig nog een nieuw te ontginnen gebied. ‘Bij de Bibliotheek van de KNAW is sinds april 1995 een website operationeel,’ schrijven Janine Lentz en Joop Dijkman (nr. 3). Zij laten de collega’s weten hoe je bij de inrichting van zo’n site het beste rekening kunt houden met de gebruikers: een korte introductie over wie, wat en hoe, voorzichtig zijn met het presenteren van informatie, niet te veel tegelijk, gebruikers hebben een hekel aan scrollen, en zet op elke pagina een verwijzing naar een helppagina en/of e-mailadres van de helpdesk. Want hulp is onmisbaar bij het betreden van deze nieuwe wereld. En de informatieprofessional staat vooraan om die hulp te bieden.
Zo schrijft Hillebrand Verkroost in zijn columns dat er nogal wat misverstanden zijn over internet. En een daarvan is dat je zomaar van alles kan vinden. Men moet echter wel de moeite nemen om de zoekmachines te leren kennen. ‘Het doorlezen van de hulppagina’s van de zoekmachine AltaVista kost hooguit tien minuten’ (nr. 7/8). En later nog (nr. 11): ‘Het is zaak de misleide eindgebruikers duidelijk te maken dat niet alles (makkelijk en direct) kan. Bestook hem met objectieve informatie over de (on)mogelijkheden van internet, ontkracht de terminologie afkomstig en misbruikt uit andere disciplines, of geef hem een cursus om te laten zien wat wel kan. Misschien zijn we nog net op tijd.’
Digitalisering
Dat niet alles even gemakkelijk gaat, ervaart ook computerraadsman en redacteur Hans van der Laan. Hij introduceert de lezers in de wondere wereld der techniek, verkent in de nrs. 1 en 5 allerlei soorten nieuwe metawebwoelers (we leven nog in het pre-Googletijdperk) en prijst in nr. 7/8 de gemakken van auteurssoftware. Maar soms wordt het ook hem te veel (nr. 6): ‘Ik ga in staking. Voorlopig geen nieuwe versies van wat dan ook. Die knoppenbalk doe ik gewoon weg. En morgen koop ik een vulpen.’
We kunnen er niet meer om heen, de digitalisering grijpt om zich heen en de een na de andere belangwekkende collectie verschijnt ofwel op cd-rom ofwel op internet. De nieuwsrubriek van InformatieProfessional kondigt elk nummer wel weer een nieuwe website aan: Economie papers op internet, Neerlandistiek op internet, Internet Library for Librarians, internetbronnen voor musea, de AAT online, Het Financieele Dagblad online, octrooiinformatie via internet. Het houdt niet op. Het blad staat vol met url’s. En die moeten natuurlijk allemaal keurig beschreven worden. Titia van der Werf-Davelaar besteedt twee artikelen (nr. 6 en 7/8) aan de ISBD-regels voor websites (inclusief ftp en Gopher!).
Toekomst
kijken Van John Mackenzie Owen weten we dat hij altijd ver vooruitkijkt. Het verbaast dan ook niet van zijn hand in een van de eerste nummers van het nieuwe InformatieProfessional een artikel te vinden over de (virtuele) netwerkbibliotheek (nr. 6). ‘De bibliotheekfunctie zal verder integreren met het primaire werkproces van de organisatie waarop de dienstverlening gericht is.’ En: ‘Bibliotheken krijgen op allerlei niveaus te maken met samenwerking tussen bibliotheken onderling en met andere partijen.’ De ‘virtuele wetenschappelijke bibliotheek van Nederland’ is onontkoombaar en ingrijpend.
In een reactie op de toekomstvisie van Mackenzie Owen zet Jules Coenegracht vraagtekens bij de snelheid van de digitalisering van wetenschappelijke literatuur (nr. 9). Vele wetenschappers lezen nog wel boeken, weet hij uit ervaring, historici en taalkundigen bijvoorbeeld. Literatuurwetenschappers lezen romans. ‘En zou er op aarde één mens zijn die zo gek is een digitaal uitgegeven boek te lezen?’
Nieuw beroepsprofiel
Vanuit de NVB komt een aanzet voor een nieuw beroepsprofiel (nr. 5), gezien de snelle veranderingen in het vakgebied. Het is een nogal abstracte visie. Ab Helderman reageert (nr. 6): ‘We moeten ons ontwikkelen tot de informatievoorzieningsadviseur in de informatiemaatschappij. Dat is mij dunkt een uitdaging. Immers: in de informatiemaatschappij is elke professional een informatieprofessional. De wereld ligt aan onze voeten, of…?’ Een vraag waar we ook vijftien jaar later nog niet uit zijn.
Auteursrecht
Bij alle veranderingen in de afgelopen vijftien jaar op ons vakgebied lijkt de toestand op één punt in elk geval stabiel gebleven, zeg maar vastgeroest: het auteursrecht. Onlangs protesteerden duizenden wetenschappers tegen de steun die Elsevier wilde geven aan de Amerikaanse Research Works Act. Onder druk van een dreigende boycot trok Elsevier zijn steun in en de wet, die de toegang tot wetenschappelijke artikelen aanmerkelijk duurder zou maken, is nu van de baan. Een klein breukje in een zaak waar al jaren nauwelijks schot in zit.
Vijftien jaar geleden, zo lezen we in de eerste jaargang van InformatieProfessional, bonden bibliothecarissen al de strijd aan met de uitgevers in de zogenaamde ‘serials crisis’. Hub Laeven (UB Nijmegen), een van de boze bibliothecarissen, schreef toen (nr. 10): ‘Het moge duidelijk zijn dat zowel de auteurs als de instellingen zeer gebaat zouden zijn bij een overdracht van auteursrecht door de auteur op de hem betalende en faciliterende werkgever in plaats van op de hem exploiterende uitgever.’ Het zou vandaag gezegd kunnen zijn.
Test: ervaar de veranderingen in het vak
1 Hans van der Laan besprak in 1997 in nr. 9 het nieuwe Handboek Internet op cd-rom:
hard- en software, kosten, e-mail, discussielijsten, browsers, nieuws- groepen, bestands- archieven, Telnet, direct communiceren en search engines.
Voor welk onderwerp zou u vandaag nog zo’n handboek raadplegen?
2 In de artikelen van Titia van der Werf-Davelaar in de eerste jaargang van InformatieProfessional (nr. 6 en 7/8) stonden de volgende afkortingen:
ASCII, CGI-scripts, DC, DESIRE, DTP, ISBD(ER), MARC, NBW, OBN, PICS, ROADS, SGML, SOIF, SOSIG, SURFnet, TEI, URI, WebCAT, Web- DOC, XML.
Welke afko’s komt u vandaag de dag nog regelmatig tegen?
Jos van Dijk is redacteur van InformatieProfessional.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 4 / 2012. Het gehele nummer kun je hier lezen