Hoewel het aanbod in de loop der jaren kleiner is geworden, bieden verschillende onderwijsinstellingen op hbo- en wo-niveau nog altijd opleidingen aan die zich specifiek of voor een deel richten op informatiebeheer en -management. In de opleidingen wordt aandacht besteed aan het selecteren, beschikbaar stellen, delen en beheren van digitale en analoge informatie en kennis. Dit overzicht toont de verschillende opleidingen, cursussen, masterclasses en traineeships in het informatiedomein.
Door: Toos Scholtens
HBO
HBO ICT – specialisatie Information and Media Studies
De Haagse Hogeschool
Bachelor of Information and Communication Technology
In Nederland bieden diverse onderwijsinstellingen de overkoepelende opleiding HBO ICT aan, waarbinnen studenten – in het tweede jaar – kunnen kiezen uit verschillende specialisaties. Als enige onderwijsinstelling heeft De Haagse Hogeschool een specialisatie in het informatiedomein (Information and Media Studies (IMS). Bij de specialisatie IMS krijgen studenten vakken voorgeschoteld die inspelen op nieuwe ontwikkelingen in het vakgebied. Denk bijvoorbeeld aan open en big data en het gebruik van nieuwe digitale media tools voor het beheer, de ontsluiting, de verspreiding en het toegankelijk maken van informatie. Ook komen de studenten geregeld in aanraking met de praktijk als ze projecten uitvoeren voor bedrijven. Ze sluiten de studie af met een minor en een onderzoeksstage van vier maanden.
HBO ICT – Specialisatie Business, IT & Management
Hanze Hogeschool Groningen
Bachelor of Science
Evenals de HBO ICT-opleiding van de Haagse Hogeschool biedt de Hanze Hogeschool in Groningen een overkoepelend HBO ICT-programma aan. Het verschil is dat de opleiding van de Hanze Hogeschool geen specifieke differentiatie naar informatiemanagement aanbiedt, maar in de specialisatie Business, IT & Management verschillende informatiecompetenties heeft verwerkt. De specialisatie leidt de studenten op tot adviseur of consultant binnen (overheids-)organisaties. Zij zorgen voor de ontwikkeling van informatiebeheersystemen of ICT-tools die de bedrijfs- en werkprocessen beheren en ondersteunen. In de eerste twee jaar volgen de studenten een vast programma, in het derde jaar lopen ze stage; ook is er ruimte om een minor te kiezen. De opleiding sluit af met een scriptie.
Business, IT & Management
Avans Hogeschool Breda
Bachelor of ICT
Binnen de opleiding Business, IT & Management wordt er op verschillende manieren aandacht besteed aan het beheer en de verspreiding van informatie. Zo leren studenten bijvoorbeeld duurzame contentmanagementsystemen ontwikkelen en leren zij hoe ze als schakel kunnen fungeren tussen de organisatie en haar werkprocessen, ICT en de medewerkers. Er komen verschillende onderwerpen aan bod die hierop inspelen, zoals informatieontsluiting en -beheer. Het programma biedt een stage van een half jaar en de opleiding wordt afgesloten met een minor naar keuze en een afstudeerstage.
Media, Informatie en Communicatie (MIC)
Hogeschool van Amsterdam vanaf schooljaar 2016/2017
Bachelor of Arts (voorheen Bachelor of Media, Information and Communication)
Deze overkoepelende opleiding is gericht op de toepassing en het gebruik van digitale media bij de productie, redactie en/ of marketing. In het tweede jaar kunnen de studenten kiezen voor de specialisatierichting informatiemanagement. In het propedeusejaar verdiepen studenten zich in de mediawereld en maken ze kennis met vakken als contentmanagement, redactiewerk en journalistiek. In de daaropvolgende jaren lopen ze een verkennende stage en kunnen ze kiezen uit verschillende specialisaties, zoals Digitale Media(strategieën), Audiovisuele Producties, Mediaondernemerschap en Tekstschrijven. In het derde jaar volgen de studenten een minor naar keuze, bijvoorbeeld Archivistiek B. Ze sluiten de studie af met een scriptie.
Archivistiek diploma B
Archiefschool HvA
Studenten die tijdens de opleiding MIC aan de Hogeschool van Amsterdam de minor Archivistiek hebben gekozen, volgen deze minor bij de Archiefschool. De parttime en fulltime studenten krijgen les via een vast programma en volgen een stage in een archiefinstelling. Na afronding van de minor ontvangen de studenten het diploma Archivistiek B. Behalve de minor Archivistiek verzorgt de Archiefschool nog twee andere opleidingen: Archiefassistent (mbo-niveau) en Archivistiek A (wo-niveau). Ook geeft de Archiefschool cursussen en trainingen op het gebied van archivistiek.
Cultureel Erfgoed
Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten – Reinwardt Academie
Bachelor of Arts
Binnen het informatiedomein zijn er nog een paar opleidingen die zich specifiek richten op informatiecompetenties in de erfgoedsector. Hierbij kun je denken aan een archief, bibliotheek of museum. De opleiding Cultureel Erfgoed van de Reinwardt Academie leidt de studenten in vier jaar op tot allround erfgoedprofessionals. Studenten krijgen handvaten aangereikt om binnen een erfgoedinstelling een organisatie-, collectie- of communicatiefunctie te vervullen. In de eerste twee studiejaren volgen de studenten een vast programma, met onderwerpen als communicatie, beheer van erfgoedstukken en erfgoedtheorie. Daarnaast volgen ze een stage van een half jaar. In het derde jaar kunnen de studenten een minor kiezen, bijvoorbeeld Informatie- en mediacommunicatie en Archieven (met het diploma Archivistiek B). Ze sluiten de studie af met een afstudeerproject.
WO
Bachelor Media and Information Studies
Universiteit van Amsterdam (UvA)
Bachelor diploma Media Studies (Bachelor of Arts)
Het Engelstalige Bachelor of Arts gaat in september 2016 van start. Tijdens deze driejarige bacheloropleiding kunnen de studenten kiezen uit twee studierichtingen: Information Cultures en New Media and Digital Culture. Information Cultures concentreert zich op de rol die informatie heeft ingenomen binnen ICT en de hedendaagse maatschappij en haar cultuur. New Media and Digital Culture richt zich hoofdzakelijk op de impact die digitale media heeft op zowel de maatschappij als de communicatie tussen personen. Studenten houden zich tijdens het programma bezig met zowel het gebruik van het web, apps en andere mediatools, als met de ontsluiting van bijvoorbeeld ‘digital born’ objecten. In het derde jaar hebben de studenten de mogelijkheid om een half jaar in het buitenland te studeren of stage te lopen. Ze ronden de studie af met een scriptie.
Bachelor en Master Communicatie en Informatiewetenschappen
Vrije Universiteit, Universiteit Tilburg, Radboud Universiteit, Universiteit van Amsterdam
Bachelor of Science
De wetenschappelijke onderwijsinstellingen die de bachelor Communicatie en Informatiewetenschappen aanbieden, hebben elk een eigen programma en curriculum. Centraal staan echter de informatiecompetenties en -vaardigheden gericht op de communicatie tussen medewerkers en hoe zij informatie uitwisselen en verspreiden. Bij alle opleidingen duurt de bachelor drie jaar. Studenten kunnen specifieke minors of stages volgen en ze sluiten de studie af met een scriptie.
Sommige universiteiten hebben ook een master Communicatie en Informatiewetenschappen op het programma staan. Binnen deze masters zijn ook weer verschillende keuzemogelijkheden. Zo kunnen studenten van de Universiteit Tilburg kiezen voor bijvoorbeeld de specialisatie Human Aspects of Information Technology (HAIT).
Cursus Digitaal Erfgoed
Tilburg University HAIT
Studenten die hebben gekozen voor de specialisatie Human Aspects of Information Technology (HAIT) van de master Communicatie en Informatiewetenschappen (Tilburg University), kunnen de cursus Digitaal Erfgoed volgen. In twaalf hoorcolleges krijgen ze een verdieping op het gebied van de digitalisering van erfgoed. Ze leren de basistechnieken voor ontsluiting en beheer van digitaal erfgoed; ook ontwikkelen ze kennis over het gebruik van metadata en over de digitale duurzaamheid van de objecten.
Bachelor en Master Informatiekunde
Radboud Universiteit, Universiteit Utrecht, Universiteit van Amsterdam en Rijksuniversiteit Groningen
Bachelor of Science
Net als bij Communicatie- en Informatiewetenschappen wordt de bachelor Informatiekunde bij verschillende universiteiten aangeboden. In deze bachelor ligt de nadruk op webtechnologie en computertaalkunde. Zo leren de studenten zoekmachines bouwen en voeren zij informatieanalyses uit. Ook leren ze hoe ze als schakel tussen ICT en hun organisatie kunnen fungeren. Elke onderwijsinstelling geeft haar eigen invulling aan het programma. Zo kunnen de studenten bij de Rijksuniversiteit Groningen in de eerste twee semesters van het derde studiejaar een eigen invulling geven aan de bachelor, zoals een (pre-)minor in zowel binnen- als buitenland, een stage of een klein onderzoek. Bij de andere universiteiten ligt de inhoud van het curriculum meer vast. Alle bachelors worden afgesloten met een scriptie. Een aantal universiteiten biedt ook een eenjarige master Informatiekunde aan, die een vervolg en verdieping op de bachelor Informatiekunde biedt.
Master Econometrics: Big Data & Business Analytics
Universiteit van Amsterdam – Amsterdam School of Economics
Masterdiploma Econometrics (Master of Science)
De Universiteit van Amsterdam is de eerste big data-master van Nederland begonnen. Binnen de Engelstalige master Econometrics kunnen de studenten kiezen uit vijf specialisaties, waaronder Big Data & Business Analytics. Dit laatste programma biedt een multidisciplinaire benadering voor het concept big data. De studenten leren grote hoeveelheden data, verzameld door verschillende mediakanalen, te interpreteren en analyseren. In het eerste semester krijgen de studenten inzicht in econometrie en wordt er dieper ingegaan op de gekozen specialisatie, in het tweede semester schrijven ze een afsluitende scriptie.
Master Culturele Informatiewetenschap
Universiteit van Amsterdam
Masterdiploma Erfgoedstudies (Master of Arts)
De master Culturele Informatiewetenschap is een verdiepingsslag op de bachelor Media and Information Studies. De opleiding biedt, in combinatie met de master Archiefwetenschap, een schakelprogramma voor hbo-studenten. De master richt zich op de invloed van digitale informatie en technologieën op maatschappij, erfgoed, geheugen en informatiesystemen en behandelt de grondslagen van informatieanalyse. De studenten volgen een vast programma en sluiten de master af met een onderzoeksverslag.
Master Archiefwetenschap
Universiteit van Amsterdam
Masterdiploma Erfgoedstudies (Master of Arts)
De duale master Archiefwetenschap is een van de weinige academische programma’s in Nederland die de studenten opleidt tot allround archivaris. De anderhalf jaar durende master biedt naast een theoretische achtergrond ook praktische handvaten om een archief zo efficiënt mogelijk in te richten en te laten functioneren. Een belangrijk onderdeel is de stage van een half jaar, waarin de student de theorieën en verschillende methodes kan toepassen in het werkveld. Wanneer de student de drie vakken Geschiedenis, Staatsrecht en Organisatie met succes afrondt, ontvangt hij het diploma Archivistiek A.
Master Archival Studies
Universiteit van Leiden
Masterdiploma History (Master of Arts in History)
Niet alleen de Universiteit van Amsterdam biedt een master Archiefwetenschap, ook de Universiteit Leiden heeft een erkende archivistiekopleiding van één jaar. Dit Engelstalige programma richt zich op de waardering, de selectie en het beheer van nationale, historische archiefstukken. De master besteedt in het bijzonder aandacht aan koloniale archiefstukken die zich in het buitenland bevinden. De studenten volgen verschillende hoorcolleges en sluiten de master af met een scriptie en een examen. Ook is er een pre-master van één jaar voor hbo-studenten, zodat zij na afronding van dit programma kunnen instromen in de volwaardige master.
Master Digital Books and Media
Universiteit Leiden
Masterdiploma Media Studies (Master of Arts)
Deze Engelstalige master richt zich op de overdracht van informatie en kennis via analoge en digitale mediakanalen. De master bestaat uit twee semesters van een half jaar en is alleen toegankelijk voor studenten met een afgeronde wetenschappelijke bachelor. Studenten richten zich in het eerste semester op het ontstaan van zowel het geschreven woord als het internet, maar ook op wat voor invloed digitalisering heeft op het gedrukte schrift. In het tweede semester kunnen ze kiezen uit een van de vier specialisaties: Digital Access to Cultural Heritage, History of the Book, Publishing Studies en Digital Text and Data Processing. De master wordt afgesloten met een scriptie.
Na de opleiding / werkveld
SOD Next
SOD Next heeft drie erkende deeltijdopleidingen die op mbo-, associate degree- en hbo-niveau worden aangeboden. Deze opleidingen volgen elkaar in principe op. De hboopleiding duurt vier jaar, waarin in de eerste twee jaar het associate degree wordt afgerond. Ook biedt SOD Next verschillende cursussen, workshops en trainingen op het gebied van informatiemanagement aan. Het betreft vooral bij- en nascholing voor managers en medewerkers binnen bedrijven.
GO opleidingen
GO opleidingen richt zich specifiek op het informatiedomein. Het instituut heeft een ruim aanbod van vakgerichte trainingen, cursussen, bij- en nascholing en (ver)korte opleidingen. GO opleidingen biedt op hbo- en posthbo-niveau een drietal deeltijdopleidingen met diploma. Studenten hebben tien maanden lang één dag les in de week.
Thuisstudie LOI, NCOI, NTI
Onderwijsinstellingen als NTI, NCOI en LOI bieden (verkorte) deeltijdthuisstudies, bedoeld voor bijvoorbeeld werkende professionals. De opleiding Informatiemanagement Kort I & II van NTI bijvoorbeeld biedt de studenten inzicht in wat de samenhang tussen organisatie en informatie is. De opleiding duurt maximaal zes maanden. Verder heeft LOI het korte programma Kennis- en Informatiemanagement, wat weer onderdeel is van de hbo-opleiding Bedrijfskundige Informatica. NCOI biedt een tweejarig bachelorprogramma Informatiemanagement aan. Ook heeft NCOI een opleiding op masterniveau.
Masterclasses
Afgestudeerde of werkende professionals kunnen bij diverse onderwijsinstellingen masterclasses volgen. Dit zijn intensieve programma’s die veelal extra verdieping op het informatiedomein bieden. Een greep uit het aanbod: de masterclass Informatiemanagement van de Hogeschool Utrecht en de mastercourse Informatie- en documentmanagement van drie maanden, aangeboden door de Erasmus Academie (Rotterdam) in samenwerking met VHIC.
Traineeships
Bij (semi-)overheidsinstellingen is de vraag naar afgestudeerde informatieprofessionals groot, omdat deze instellingen omvangrijke collecties informatie bezitten. Ze zien zich tegenwoordig genoodzaakt om deze privacygevoelige informatie zo duurzaam en effectief mogelijk te beheren, ontsluiten en opvraagbaar te maken met behulp van gespecialiseerde, digitale archief- en informatiesystemen. Om deze ontwikkeling te ondersteunen bieden organisaties als VHIC, Breinstein, Ajilon, KBenP, DisGover, YPublic en Becis traineeships bij voornamelijk overheidsinstanties aan. Een traineeship is een startende functie waar leren en ontwikkeling centraal staat. De trainees krijgen naast een relevant project een intensieve opleiding die ze opleidt tot volwaardig informatiespecialist.
Interview – Tom de Munck
Instructeur Praktijkonderwijs bij Hogeschool van Amsterdam en blogger op TipsVanTom.com
In 2014 heeft Tom de Munck aan de Hogeschool van Amsterdam de opleiding Media, Informatie en Communicatie (MIC), met als specialisatie Informatie en Media (IM), afgerond. Hij heeft voor deze opleiding gekozen omdat hij zich specifiek wilde richten op ICT en het werken met digitale media en gadgets. ‘De opleiding leert je iets nuttigs en bruikbaars, waarmee je mensen verder kunt helpen.’ Hij vindt het interessant om technologie en internet ‘leuker’ en benaderbaar te maken voor gebruikers, zodat zij op informatie kunnen stuiten die ze zelf niet zouden vinden of tegenkomen.
Een belangrijk onderdeel van zijn opleiding vond hij het uitvoeren van deskresearch, het structureren van informatie en het leren zoeken. ‘Doordat ik goed en grondig heb leren zoeken kan ik mijn collega’s en studenten beter helpen met het vinden van betrouwbare informatie.’ Bronvermelding en ontsluiting waren volgens hem de belangrijkste onderdelen binnen zijn specialisatie.
Interview – Jan van de Male
Medewerker Gemeentearchief bij gemeente Zaanstad
Jan van der Male is in 2007 met de opleiding Media, Informatie en Communicatie (MIC) en de minor Archivistiek B begonnen, omdat hij een grote interesse had voor het archiefwezen. ‘Hoewel het eerste jaar vrij breed was, wist ik al vrij snel dat ik mij wilde richten op archivistiek en het informatievakgebied.’ Daarnaast heeft hij een passie voor geschiedenis en is hij dienstverlenend ingesteld, een eigenschap die volgens hem goed past bij de specialisatie. Hij helpt graag mensen en houdt ervan om het publiek enthousiast te maken voor zijn vakgebied.
Van der Male had verwacht dat de minor zich toe zou spitsen op het klassieke archiefvak, zoals het schrijven van inventarissen. In de praktijk bleek het accent juist te liggen op het ‘moderne’ archiefvak. Hij ontdekte dat hij ook die ‘moderne’ elementen van de archivistiek, zoals het bouwen van databases en de toepassing van informatierecht, interessant vond.Van der Male werkt nu bij het Gemeentearchief in Zaanstad, waar hij zich onder andere bezighoudt met digitale archivering en het begeleiden van onderzoek.
Interview – Sjoerd Korsuize
Beleidsmedewerker Documentaire Informatievoorziening bij gemeente Haarlem
Nadat Sjoerd Korsuize in 2007 zijn universitaire bachelor Sociale Geografie had afgerond en drie jaar had gewerkt, besloot hij weer te gaan studeren. Hij koos voor de master Archiefwetenschap, die hem vooral aantrok door de combinatie van leren en werken.
De master Archiefwetenschap is Korsuize zeer goed bevallen. Aanvankelijk dacht hij dat archiefcollecties vooral synoniem waren voor museumcollecties, maar een stage opende hem de ogen. Hij weet nu wat een archief concreet inhoudt en heeft de werkprocessen op het netvlies staan. En er is meer: ‘De master Archiefwetenschap heeft mij geleerd abstract te denken als het gaat om het ordenen van collecties en archieven. Studenten leren doorgronden hoe een archief ontstaat en in welke levensfase een archief zich bevindt.’
Archivering is tegenwoordig breder geworden, vindt Korsuize. Hij doelt daarbij op de manier waarop archivering is georganiseerd en hoe hierbij bijvoorbeeld computersystemen ingezet kunnen worden. De ‘breedte’ heeft volgens hem ook betrekking op de toegenomen samenwerking tussen de medewerkers binnen de archiefinstellingen.
‘Zowel een archivaris als een informatiespecialist heeft niet alleen een abstract en analytisch denkvermogen nodig,’ aldus Korsuize. ‘Beide groepen professionals dienen ook communicatief en sociaal vaardig te zijn. Dat laatste is nodig omdat ze steeds vaker een adviserende en ondersteunende rol krijgen.’
Interview – Hilde Oosterwoud
Projectmedewerker Informatiebeleid Overheidsorganisatie bij stadsregio Amsterdam
Hilde Oosterwoud heeft na de opleiding Informatiedienstverlening- en management (IDM) met plezier de parttime master Culturele Informatiewetenschap gedaan. Ze heeft lang getwijfeld tussen de master Archiefwetenschap en Culturele Informatiewetenschap, maar de laatste bood volgens haar een betere verdieping op de IDM-opleiding. Bovendien is deze master breed inzetbaar in veel verschillende vakgebieden. De master bleek zich heel sterk te focussen op de culturele kant van informatiewetenschap, maar gelukkig bood het programma Oosterwoud genoeg ruimte om zich specifiek te richten op het interne informatiebeheer bij overheidsinstellingen.
Vooral de vertaalslag tussen gebruikers en systemen vond Oosterwoud interessant. Er wordt in de master veel nadruk gelegd op gebruikersstudies en -onderzoeken, maar er wordt ook veel aandacht besteed aan hoe mensen digitale middelen zoals een informatiesysteem kunnen inzetten en hoe dit de interne werkprocessen het best ondersteunt. Oosterwoud past deze elementen veelvuldig toe in haar huidige baan. Op dit moment houdt zij zich bijvoorbeeld bezig met de vertaalslag naar het volledig digitaal werken, waar ze haar collega’s onder andere voorbereidt op het gebruik van een tablet.
Een student Culturele Informatiewetenschap moet volgens Oosterwoud nieuwsgierig zijn en interesse hebben in de materie. ‘Je moet de dienstverlenende kant in je hebben, maar je moet ook kritisch naar je werk kunnen kijken. Bovendien moet je openstaan voor veranderingen en dien je verbeteringen efficiënt door te voeren binnen het bedrijf.’
Interview – Gemma Mooij
Trainee bij Traineeship VHIC Informatiemanagement
Nadat Gemma Mooij in 2014 haar opleiding Informatiedienstverlening- en management (IDM) aan De Haagse Hogeschool had afgerond, begon ze met een traineeship bij VHIC. Dit leerwerktraject was voor haar de ideale combinatie, omdat ze het gevoel had dat ze nog zo veel kon leren.
De trainees voeren verschillende projecten uit bij voornamelijk (semi-) overheidsinstanties. Ook volgen zij één keer in de week een speciaal ingerichte cursus, die volgens Mooij veel diepgang biedt op de praktijk. Zo leren de trainees veel over ‘zaakgericht werken’, iets wat volgens Mooij nu veelvuldig speelt bij overheidsinstanties. Zaakgericht werken houdt in dat de werkprocessen onderhevig zijn aan kwaliteitsbewaking en in meer gestructureerde banen geleid moeten worden. Tijdens de cursus leren de trainees verschillende methodes die zij vervolgens kunnen toepassen in de praktijk.
Het fijne aan een traineeship vindt Gemma dat zij ‘met verschillende leeftijdsgenoten kan samenwerken en daarbij een sterke band opbouwt’. Ze is erachter gekomen dat de werkzaamheden die zij nu voor haar traineeship uitvoert, ook graag in haar toekomstige baan zou willen verrichten. Ze vindt het interessant om cursussen te geven die voorbereiden op het procesmatig werken, maar ook geeft zij graag ondersteuning bij de implementatie of inrichting van bijvoorbeeld een informatiesysteem.
Toos Scholtens is informatiespecialist bij het Historisch Centrum Overijssel.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 9 / 2015. Het gehele nummer kun je hier lezen.