Het gebruik van generatieve AI (GenAI) binnen Nederlandse overheidsorganisaties is het afgelopen jaar flink gestegen. Dat blijkt uit de Overheidsbrede Monitor GenAI, uitgevoerd door TNO in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Waar in 2024 nog slechts acht GenAI-toepassingen werden geteld, zijn er nu 81 toepassingen in kaart gebracht binnen de overheid. Deze groei onderstreept de snelle digitalisering van de overheid, maar brengt ook uitdagingen met zich mee zoals technologische afhankelijkheid.
In het onderzoek is gekeken naar het gebruik van GenAI door verschillende overheidsorganisaties, zoals ministeries, gemeenten, provincies en agentschappen. Bijvoorbeeld de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en het Nationaal Archief.
Chatbots bij informatieverwerking
Waar in 2024 veel GenAI-toepassingen vermoedelijk nog in de kinderschoenen stonden, blijkt uit deze studie dat er momenteel al 37 toepassingen (46 procent) onderdeel zijn van de dagelijkse praktijk binnen overheidsorganisaties. Nog eens 29 toepassingen zitten in de experimentfase. Gemeenten zetten de meeste GenAI-toepassingen in (34), met name chatbots die ondersteunen bij informatieverwerking. Ter vergelijking: bij de centrale overheid zoals ministeries werden vijf toepassingen gevonden en bij agentschappen (bijvoorbeeld RVO) zes.
De rapportage beschrijft diverse praktijkvoorbeelden van GenAI, zoals de Archiefassistent van het Nationaal Archief, de chatbot Virtuele Gemeente Assistent van 25 gemeenten en de AI-assistent voor re-integratiecoaches van WerkSaam Westfriesland.
Vooral bij interne processen
Volgens de monitor gebruiken medewerkers van overheidsorganisaties zelf het merendeel van de GenAI-toepassingen (78%). Slechts 17 procent van de toepassingen richt zich direct op burgers en 2 procent op bedrijven. Dit toont aan dat GenAI vooral interne processen ondersteunt en versnelt.
Overheidsorganisaties beperken steeds actiever de veiligheids- en privacyrisico’s van GenAI. Om schaduwgebruik te voorkomen bieden zij medewerkers steeds vaker een organisatiebrede chatbot als alternatief voor openbare chatbots.
Risico’s
Veel van de gevonden GenAI-toepassingen vertrouwen op externe leveranciers voor modellen en infrastructuur. De meeste toepassingen draaien op modellen uit de Verenigde Staten, wat vragen oproept over controle, veiligheid en digitale onafhankelijkheid. Overheidsorganisaties erkennen deze afhankelijkheid en onderzoeken actief hoe zij minder afhankelijk kunnen worden van Amerikaanse leveranciers; dit maakt ook onderdeel uit van de Nederlandse Digitaliseringstrategie (NDS) binnen de prioriteit AI. Zo willen zij meer grip krijgen op data en infrastructuur.