Erfgoedinstellingen, overheden en ICT-leveranciers werken met UNESCO samen in de strijd tegen het dreigende digitaal geheugenverlies. PERSIST zoekt in wereldwijd perspectief naar oplossingen. Uniek is dat dit gebeurt in nauwe samenwerking met bedrijven als Microsoft en Google. Zo is kortgeleden in Parijs besloten om een Global Repository for Legacy Software op te zetten.
Door: Vincent Wintermans en Wilbert Helmus
Voor een PERSIST-bijeenkomst kwamen eind april specialisten uit zeven landen samen bij de UNESCO in Parijs. PERSIST staat voor Platform to Enhance the Sustainability of the Information Society Transglobally. De specialisten vertegenwoordigen erfgoedinstellingen, overheden en ICT-bedrijven en komen letterlijk uit alle windstreken van de wereld. PERSIST bespreekt de problematiek van het duurzaam toegankelijk houden van digitale informatie in drie taskforces: inhoudelijke vraagstukken rondom selectie van materiaal dat voor de lange termijn toegankelijk zou moeten blijven, technische vraagstukken over de bruikbaarheid van software en hardware en ten slotte de meer beleidsmatige en politieke aspecten.
Repository voor software
De deelnemers van PERSIST spraken in Parijs een gezamenlijke verantwoordelijkheid uit om digitale informatie op lange termijn voor komende generaties beschikbaar te houden. Zo gaf de vertegenwoordiger van Microsoft aan dat zij, in tegenstelling tot vroeger, steeds meer open technieken gaan gebruiken.
De leveranciers benadrukten dat productvernieuwing onderdeel is van hun businessmodel. Zij beseffen dat die vernieuwingsdrift een schaduwzijde heeft. Consumenten (dus ook erfgoedinstellingen en overheden) moeten voortdurend investeren om die technologische vernieuwingen bij te kunnen houden. Hardware, besturingssystemen en applicatiesoftware verouderen enorm snel.
PERSIST wil daarom een ‘Global Repository for Legacy Software’ inrichten: een internationale bewaarplaats voor het beschikbaar houden van software die voor de bedrijven economisch niet meer interessant is (maar nog wel onder copyright is). Hierdoor kunnen erfgoedinstellingen zelf zorgen voor het toegankelijk houden van hun digitale collecties en kunnen bedrijven diensten ontwikkelen voor emulatie of de interoperabiliteit van software testen. De ontwikkeling van het Repository is complex: om daadwerkelijk te functioneren moet het alle belangrijke oude software bevatten, en dus een grote groep ICT-partners aan zich binden. Bovendien moet het zélf natuurlijk ‘voor altijd’ – wie durft zulke woorden in het digitale domein in de mond te nemen? – bestaan, wil het een betrouwbaar instrument voor digitale duurzaamheid worden. De bijeenkomst leidde tot goede ideeën om dit doel stap voor stap te realiseren. Om de koudwatervrees bij softwarebedrijven weg te nemen, wil PERSIST gaan werken met pilots. Op deze wijze kunnen partners wennen aan het idee, en kan later gevraagd worden om software over te dragen voor onbepaalde tijd en voor nog onbekende nieuwe toepassingen. Born digital collectievorming De Content Task Force had de opdracht om zich te buigen over de selectieproblematiek van informatie die uitsluitend in digitale vorm bestaat. Als voorbereiding op de werksessie in Parijs is een wereldwijde survey verspreid onder erfgoedinstellingen. De vraag was: welke criteria gebruiken instellingen voor de selectie van born digital informatie die voor de lange termijn opgeslagen moet worden en hoe ziet het selectiebeleid er dan uit?
Slechts dertig instellingen stuurden hun born digital selectiebeleid in. Het blijkt dat instellingen meestal hun analoge criteria ook voor besluitvorming over born digital materiaal gebruiken. Het is de vraag of dit werkbaar is, bijvoorbeeld bij het verwerven en archiveren van sociale media, digitale mediakunst, games of interactieve websites.
Nederlandse, Canadese en Australische erfgoedinstellingen ontwikkelen intussen methodieken om historische, artistieke, economische, emotionele, wetenschappelijke en maatschappelijke waarden aan een object of (deel)collectie toe te kennen. In Parijs bleek veel interesse in de actieve rol die collega-instellingen en het publiek spelen in deze vorm van waarderen. Deze vernieuwende manier van denken komt uit de musea en geeft een impuls aan de problematiek van born digital collectievorming.
Om erfgoedinstellingen te helpen zal PERSIST de komende maanden werken aan Guidelines for the selection of digital heritage for long term preservation. Het voorstel is om deze toe te voegen aan de door UNESCO ontwikkelde ‘Aanbeveling voor documentair erfgoed’.
Nationale strategieën
Het belang van een continue zorg voor digitaal erfgoed op nationaal niveau stond centraal in de Policy Task Force. Het Memory of the World Programma van UNESCO kijkt met interesse naar digitale duurzaamheidsinitiatieven die zich tot nu toe lijken te beperken tot Noordwest-Europa (bijvoorbeeld de Nationale Coalitie Digitale Duurzaamheid in Nederland, het Network of Expertise in Long-term Storage of Digital Resources in Duitsland en de Digital Preservation Coalition (DPC) in het Verenigd Koninkrijk en Ierland). Ook werden ontwikkelingen in India en de Verenigde Arabische Emiraten in Parijs gepresenteerd.
De verschillen waren, zoals te verwachten was, groot: in India lijkt digitaal erfgoed vooral opgevat te worden als gedigitaliseerd analoog materiaal; in de Emiraten zijn interessante projecten opgestart om burgers bewust te maken van het belang van erfgoed in het algemeen, en is het digitaal erfgoedbeleid een onderdeel van een veel grotere inspanning gericht op natievorming.
Het lijkt erop dat de grote meerderheid van de UNESCO-lidstaten nog te weinig aandacht heeft voor born digital erfgoed. Bewustwording op maat per werelddeel (of land) lijkt daarmee het belangrijkste onderwerp van de Policy Task Force te worden.
Flinke stap
PERSIST is ooit begonnen als een ‘Haags’ initiatief. Met de bijeenkomst in april heeft het netwerk een flinke stap buiten Europa gezet. Zo is het zwaartepunt van het werk van de Technology Task Force met de nieuwe International Council of Archives-president David Fricker naar Australië verplaatst. Maar de belangrijkste uitkomst is het plan om een wereldwijde software repository op te zetten. Met alle partijen die zich eraan verbonden hebben heeft dit initiatief een breed draagvlak.
PERSIST
PERSIST ontstond tijdens de International Conference of Memory of the World in the Digital Age: Digitization and Preservation in Vancouver (2012). Het is geïnitieerd door de Nederlandse Nationale UNESCO Commissie, in nauwe samenwerking met IFLA, ICA, LIBER (Association of European Research Libraries) en Stichting DEN. Het ministerie van OCW steunt in deze eerste fase het project financieel via een subsidie.
UNESCO kan als wereldwijd gewaardeerde erfgoedorganisatie – denk aan de Werelderfgoedlijst en het Memory of the World Register voor documentair erfgoed – met gezag regeringen, erfgoedinstellingen en bedrijven aanspreken op de ethische aspecten van hun handelen.
Vincent Wintermans is beleidscoördinator bij de Nederlandse Nationale UNESCO Commissie.
Wilbert Helmus is namens het Netwerk Digitaal Erfgoed Coördinator Digitaal Erfgoed Bruikbaar bij Stichting DEN, zelfstandig adviseur en redacteur van IP.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 5 / 2015. Het gehele nummer kun je hier lezen