Door: Raymond Snijders
Het heeft een aantal jaren geduurd, maar inmiddels is het heel gewoon om online ebooks te kopen of ze te lenen bij een bibliotheek. Maar bibliotheken en consumenten kunnen niet dezelfde dingen met gekochte ebooks doen als met gekochte papieren boeken. Uitgevers gaan ervan uit dat ze je alleen een persoonlijk gebruiksrecht verkopen. Als je een ebook aanschaft, mag alleen jij dat gebruiken. Je mag jouw exemplaar niet weggeven, cadeau doen, doorverkopen, vererven of op een andere manier verspreiden. Om diezelfde reden mogen bibliotheken ebooks niet massaal inkopen en uitlenen, want ook dat is een vorm van verspreiding.
De achterliggende reden is dat de Auteurswet nooit rekening gehouden heeft met het fenomeen ebooks; bovendien gaan alle regels en (Europese) richtlijnen uit van stoffelijke exemplaren. Vanuit de wetgeving bekeken zijn ebooks eigenlijk geen boeken en lijken de regels daarmee niet van toepassing te zijn op ebooks. Zelfs nadat je een ebook gekocht – pardon, gelicenseerd – hebt, moet je toestemming van de uitgevers krijgen als je meer wilt doen dan alleen lezen. Vanzelfsprekend nemen zowel de kopers van ebooks als de bibliotheken hier geen genoegen mee. De grenzen van wat er wel en niet mag met ebooks worden opgezocht. En dat heeft steeds vaker een gang naar de rechter als gevolg.
Zo begon vlak voor de zomervakantie Tom Kabinet (Deens voor ‘lege kast’) met een ebookmarktplaats voor tweedehands ebooks. Via de site van Tom Kabinet kunnen consumenten hun legaal gekochte ebooks uploaden en verkopen. Daar valt qua auteursrechten veel over te zeggen, maar samengevat komt het hierop neer: Tom Kabinet gebruikt een arrest van het Europese Hof van Justitie als onderbouwing om het distributierecht van ebooks – gelijk aan dat van stoffelijke exemplaren – als uitgeput te beschouwen. Dit betekent volgens Tom Kabinet dat een auteursrechthebbende geen zeggenschap meer heeft over de verdere verspreiding van een werk dat hij of zij op de markt heeft gebracht.
Ook al ging dit zogenaamde UsedSoft-arrest over de verhandeling van softwarelicenties, het biedt voldoende ruimte voor een bredere interpretatie. Onder specifieke voorwaarden, die in het arrest genoemd worden, zou je ook een overdracht van gekochte ebooks kunnen rechtvaardigen. Oftewel: je gekochte ebooks doorverkopen aan anderen. Nog geen maand later stond Tom Kabinet voor de kortgedingrechter: het Nederlands Uitgeversverbond (NUV) eiste dat de ebookmarktplaats zijn activiteiten zou staken. De rechter oordeelde dat de uitgevers niet oneindig hun rechten behouden en dat de werkwijze van Tom Kabinet niet in tegenspraak is met het UsedSoft-arrest. Het bedrijf mag zijn marktplaats vooralsnog continueren. De uitgevers hebben dus nul op het rekest gekregen, al verwees de rechter nog wel naar de proefprocedure die de Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB) aangespannen had tegen de Stichting Leenrecht over het uitlenen van ebooks waarbij eveneens het UsedSoft-arrest aangevoerd werd. Wellicht dat de reikwijdte van het UsedSoft-arrest hier verduidelijkt zou worden door prejudiciële vragen – vragen van uitleg – te stellen aan het Europese Hof van Justitie.
Begin september bleek het in de uitspraak van de zaak van de VOB tegen de Stichting Leenrecht nauwelijks meer te gaan over de interpretatie van het UsedSoft-arrest en uitputting van het distributierecht.
De rechtbank wil wel graag opheldering van het Europese Hof van Justitie, maar spitst de zaak toe op de interpretatie van de (Europese) Leenrechtrichtlijn: kan e-lending worden aangemerkt als uitlenen in de zin van de Leenrechtrichtlijn? De rechtbank wil hierbij specifiek (en alleen) prejudiciële vragen stellen over het mogen uitlenen van downloadbare romans, verhalenbundels, biografieën, reisverslagen, kinderboeken en jeugdliteratuur.
Daarnaast gaat het de rechtbank om het one copy, one user-model, waarbij een ebook niet meer beschikbaar is voor anderen indien dit uitgeleend is. In een vervolgvraag wil de rechtbank nog wel weten van het Europese Hof of het distributierecht uitgeput is als uitgevers een ebook na verkoop beschikbaar hebben gesteld maar ziet dat zelf niet als het belangrijkste argument voor het kunnen uitlenen van ebooks. Het zal hoe dan ook nog ruim een jaar duren voordat het Europese Hof de vragen beantwoordt. Het NUV heeft ondertussen aangekondigd een nieuwe procedure te starten tegen Tom Kabinet. Het lijkt een veilige aanname dat dit niet de laatste keer zal zijn dat het over ebooks gaat in de rechtszaal.
Raymond Snijders is senior informatiebemiddelaar bij Hogeschool Windesheim.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 7 / 2014. Het gehele nummer kun je hier lezen