Door: Raymond Snijders
‘Dus nu kunnen we geen ebooks meer uitlenen?’ Deze vraag zette een bibliotheekmedewerker eind februari op Twitter. Minister Bussemaker van OCW had daags daarvoor een brief met begeleidend rapport naar de Tweede Kamer verstuurd. Daarin werd geconcludeerd dat er geen wettelijke grondslag is voor het uitlenen van ebooks door openbare bibliotheken.
Hoe zit het ook alweer met fysieke (papieren) boeken? Openbare bibliotheken mogen op basis van een beperking in de Auteurswet auteursrechtelijk beschermde, fysieke werken tegen een billijke vergoeding uitlenen. Dit is de zogeheten leenrechtexceptie. De rechthebbenden – auteurs en uitgevers – krijgen hiervoor een vergoeding via de Stichting Leenrecht. De consequentie is echter dat de rechthebbenden door deze leenrechtexceptie geen bezwaar kunnen maken tegen het uitlenen van hun boeken door bibliotheken.
Als onderdeel van de eind 2011 aangekondigde plannen voor één landelijke digitale bibliotheek stond een belangrijk vraagstuk op de agenda: geldt de leenrechtexceptie voor papieren boeken ook voor ebooks? Nee dus. De leenrechtexceptie is ontwikkeld voor het mogen uitlenen van fysieke exemplaren en kan in zowel de Nederlandse Auteurswet als de Europese richtlijnen niet ruimer worden geïnterpreteerd. Anders gezegd: bibliotheken kunnen ebooks niet uitlenen zonder dat rechthebbenden daar toestemming voor gegeven hebben.
En daar zien we de opening. Want de conclusie in het rapport wil niet zeggen dat bibliotheken geen ebooks mogen en kunnen uitlenen. Ze hebben nu alleen geen wettelijke uitzonderingspositie die hen in staat stelt om een aanbod van ebooks samen te stellen buiten de uitgevers om. Het uitlenen van digitale titels kan alleen plaatsvinden op basis van contractuele afspraken tussen alle betrokken partijen. Denk daarbij aan auteurs, uitgevers, collectieve beheersorganisaties en bibliotheken.
Nieuw is dit niet. Digitale content gaat vrijwel altijd vergezeld van dit soort afspraken, licenties genoemd. Je koopt geen digitale content, maar toegang tot die content. En altijd onder bepaalde voorwaarden.
In het rapport wordt daarom ook de mogelijkheid verkend van extended collective licensing: een stelsel van licenties die bibliotheken het recht zou geven om alle ebooks in een bepaalde categorie onder bepaalde voorwaarden te mogen uitlenen. Die licenties zouden door een collectieve beheersorganisatie verstrekt kunnen worden, om te voorkomen dat bibliotheken met alle betrokken partijen individueel afspraken moeten maken. In de nieuwe bibliotheekwetgeving zal waarschijnlijk gekeken worden naar een dergelijke constructie.
De IFLA publiceerde eind 2012 in een thinkpiece diverse overwegingen voor bibliotheken als het gaat om het kunnen uitlenen van ebooks. Dit leidde onlangs tot een vijftal principles voor het in licentie nemen of kopen van ebooks door bibliotheken (zie ook pagina 28 in dit nummer). Deze uitgangspunten lenen zich uitstekend voor de Nederlandse situatie. De belangrijkste is dat bibliotheken in staat zouden moeten zijn om, onder voorwaarden, een licentie te nemen op alle verkrijgbare ebooks.
Als uitgevers of auteurs hun ebooks niet beschikbaar willen maken voor bibliotheken, dan – zo stelt het laatste uitgangspunt van de IFLA – zou die beschikbaarheid afgedwongen moeten worden in nieuwe wetgeving. Bibliotheken en rechthebbenden worden op die manier verplicht om tot elkaar te komen. Bibliotheken met het recht om een licentie te nemen en uitgevers met het recht om daar voorwaarden aan te stellen. Maar met de verplichting om tot een afspraak te komen.
Terug naar de gestelde vraag op Twitter. ‘Het kan nog even duren, maar die ebooks kunnen gewoon uitgeleend worden,’ zou ik tegen die bibliotheekmedewerker willen zeggen. Die deur staat nu nog op een kier, maar gaat straks wagenwijd open.
Raymond Snijders is senior informatiebemiddelaar bij Hogeschool Windesheim.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 3 / 2013. Het gehele nummer kun je hier lezen