In de zomer van 2014 is er op het gebied van ebooks en de verhuur/uitleen daarvan veel gebeurd. Nieuwe initiatieven zagen het licht, rechtszaken werden gevoerd en de hoeveelheid transacties groeide. Tegelijkertijd blijft het met de verkoop van ebooks enigszins kwakkelen: de stijging vlakt in ieder geval af. Tijd voor een inventarisatie van de markt.
Door: Bob van Duuren
In aanloop naar de zomer was er een belangrijk initiatief dat regelmatig het nieuws haalde: een ‘Spotify voor boeken’ van de uitgeverijen WPG en LannooMeulenhoff. In 2013 spraken deze uitgeverijen van ‘Bookify’, totdat er in april 2014 een meer concrete naam opdook: ‘Riddo’. Inmiddels zijn we bijna een jaar verder na de eerste geruchten, en Riddo is in nog geen velden of wegen te bekennen.
Of er aan wordt gewerkt is onduidelijk – bij de genoemde uitgeverijen zijn ze niet scheutig met informatie. Wellicht is het project in de ijskast gezet nadat bekende auteurs als Kluun en Robert Vuijsje publiekelijk hun vraagtekens bij een all you can read-constructie plaatsten. Of wellicht blijkt het hele project qua businessmodel niet rond te krijgen; de tijd zal het leren. Wat deze zomer wél werd gelanceerd is Elly’s Choice, een sympathiek initiatief van (voornamelijk) VBK, de derde grote concernuitgever in Nederland. Elly’s Choice biedt – de naam zegt het al – een keuze van (virtuele) Elly aan, zodat er zelf niet veel te kiezen valt. Toch is het initiatief interessant, want voor slechts 2,99 per maand krijgt de klant (permanent) de beschikking over tien voorgeselecteerde ebooks. Daarbij heeft VBK aangekondigd dat elke maand minimaal vijf bestsellers in het assortiment zijn opgenomen. Ook al lees je in een jaar maar vijf boeken uit het totale aanbod (van 120 titels op jaarbasis), dan nog is 36 euro een schijntje. De ambities van Elly’s Choice zijn echter (erg) hoog: minimaal 100.000 abonnees. Het is nog te vroeg om iets zinnigs over deze ambitie te zeggen.
Ook Bibliotheek.nl (BNL) heeft deze zomer niet stilgezeten. In september is een nieuwe campagne rond de uitleen van ebooks gevoerd. Er zijn aan het – enigszins verouderde – aanbod nieuwere uitgaven toegevoegd waarmee de teller nu op 7.000 titels staat. Het betaalde pluspakket – dat leden toegang moet geven tot maximaal 18 actuele tot zeer actuele titels – is tot nader order uitgesteld. Dit houdt in dat bibliotheekleden gratis toegang hebben tot het volledige assortiment. Het aantal transacties neemt hard toe en BNL betaalt (uit ‘eigen’ zak) de uitgevers voor deze transacties, beginnend bij 12 cent per uitlening en oplopend tot (uiteindelijk) 60 cent. Auteurs die 25 procent royalty’s krijgen (gangbaar bij ebooks) vangen dus minimaal 4 en maximaal 15 cent per uitlening. Een laatste ontwikkeling die ik hier niet onvermeld wil laten is LeesID, het onder de vlag van Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) in de markt gezette en door Bol.com ontwikkelde centrale boekenplankje voor ebooklezend Nederland. Klanten die een LeesID aanmaken hebben op websites van deelnemende retailers (zoals Bol.com, Ebook.nl en Managementboek.nl) toegang tot al hun ebooks, ongeacht bij welke leverancier ze zijn aangeschaft. Ook al sympathiek, maar toch ook een meesterzet van Bol.com, zoals ik eerder al heb betoogd (zie tinyurl.com/ppfbajh). Alhoewel in eerste instantie werd gesuggereerd dat Bibliotheek.nl de LeesID ook zou ondersteunen, zijn de laatste berichten dat dat op korte termijn niet zal gebeuren.
Marktontwikkelingen
Initiatieven zoals hiervoor genoemd zijn gunstig voor het aantal ebooktransacties. CB Logistics levert aan Bibliotheek.nl, en het zal niet verbazen dat het aantal uitleningen in de eerste negen maanden van 2014 spectaculair is gegroeid. Helaas (?) levert CB niet aan Elly’s Choice, dus de impact van deze dienst op het aantal transacties is op dit moment nog niet bekend. Wanneer Riddo live gaat, valt het nog maar te bezien of we die gegevens boven tafel zullen krijgen.
De reden om het aantal transacties hier aan te halen heeft te maken met een nieuwe service van CB: een infosheet per kwartaal die de ontwikkelingen op ebookgebied in kaart brengt. Er valt een en ander af te dingen op de opmaak van de infographics, maar informatief zijn ze wel. Die van het derde kwartaal is te vinden op tinyurl.com/kxlq2lw. Ik ben zo vrij geweest een detailgrafiek uit de CB-infographic hier te kopiëren.
Op het oog kun je uit deze grafiek opmaken dat het aantal uitleningen dit jaar (Q1- Q3) al rond de 400.000 ligt. Let wel: dit zijn alleen uitleningen via Bibliotheek.nl dus. Partijen met eigen ecosystemen (zoals bijvoorbeeld Elly’s Choice en Yindo) zijn niet in deze cijfers meegenomen. Het aantal verkopen is na het derde kwartaal van 2013 sterk ingezakt en heeft pas een jaar later het oude niveau (licht) overtroffen. Met andere woorden: het aantal verkochte ebooks dreigt in 2014 slechts 10-20 procent hoger te liggen dan in het jaar ervoor. Met een algemene markt van papierenboeken die (qua omzet) momenteel op -10,5 procent staat (bron: GfK) betekent dit slecht nieuws voor de boekenbranche in het geheel: de omzettoename op ebooks compenseert de omzetafname op papieren boeken niet, en bovendien heeft de boekhandel weinig boodschap aan de verkoop van ebooks.
Controverse
Een markt die het zwaar heeft is gebaat bij rust, maar als 2014 iets níet heeft gebracht dan is het dat laatste wel. Na de spraakmakende faillissementen van ECI en Polare aan het begin van dit jaar, zijn diverse partijen elkaar in de haren gevlogen, waarbij het opvalt dat het steeds vaker over ebooks gaat.
Eerder noemde ik Kluun en Vuijsje al die weinig gecharmeerd bleken te zijn van het Riddo-initiatief van WPG en LannooMeulenhoff. Dit heeft uiteraard – begrijpelijk – met geld te maken, want als je alles kunt lezen wat los en vast zit, wat wil je er dan nog voor betalen?
Verder vond enkele maanden geleden het proefproces plaats dat de VOB tegen de Stichting Leenrecht had aangespannen. De VOB wil dat de uitleen van ebooks onder het leenrecht komt te vallen. De rechter heeft het Europese Hof nu om uitleg van de Europese regelgeving gevraagd, ongetwijfeld gezien de impact ervan voor alle 28 lidstaten.
En tot slot: NUV en GAU spanden een zaak aan tegen Tom Kabinet, die ze overigens verloren. Tom Kabinet is een soort Marktplaats voor tweedehands ebooks. Een lezer kan daar zijn gelezen ebook uploaden en doorverkopen. Een sympathiek idee, maar de uitgevers dachten daar anders over. De rechter kon echter geen onrechtmatigheid in het handelen van Tom Kabinet vinden, dat stelt dat ebooks software zijn, onder het UsedSoft-arrest vallen en dat er sprake is van ‘uitputting’: is een ebook (voor de eerste keer) verkocht, dan heeft de rechthebbende geen zeggenschap over wat er verder mee gebeurt. De uitgevers hebben aangekondigd een spoedappèl aanhangig te maken, maar dat moet – op het moment dat ik dit schrijf – nog gebeuren.
Het rommelde deze zomer echter niet alleen op het gebied van ebooks. In de media verschenen op diverse plekken artikelen van mensen die uitgesproken vóór of uitgesproken tegen de vaste boekenprijs zijn. Er blijkt tussen voor- en tegenstanders weinig begrip voor elkaars zienswijzen te zijn; de discussie zal dan ook nog wel even voortduren. Er is beloofd dat de politiek zich dit najaar nog met de zaak bezighoudt, maar of dat wezenlijke veranderingen met zich mee zal brengen valt te bezien.
Wat te doen?
De staat van het (boeken)vak is op dit moment zorgwekkend; zeer zorgwekkend. Er zijn enkele lichtpuntjes die in dit artikel aan de orde zijn gekomen, maar of ze het tij weten te keren is maar zeer de vraag. Dat uitgevers aan de bak zullen moeten staat buiten kijf; meer klantenbinding, meer direct marketing, meer contentmarketing, meer online. De verkoop van boeken verschuift tenslotte steeds meer naar online, en de uitdunning van het boekhandelsbestand is nog niet tot stilstand gekomen. Helaas heeft de boekhandel maar weinig mechanismen in handen om de klant te vertroetelen; de vaste boekenprijs staat nagenoeg elk goedbedoeld initiatief in de weg. Als je erover nadenkt is het eigenlijk van de gekke dat het juist de uitgevers zijn die de tools van de Wet op de vaste boekenprijs in handen hebben (actieprijs, intekenprijs, combinatieprijs enzovoort) en dat de boekhandel hier geen enkele invloed op heeft. En dat terwijl de Wet een brede beschikbaarheid voorstaat, een beschikbaarheid die (mede) door de boekhandel gerealiseerd wordt.
Ebooks kennen uiteraard geen vaste prijs, maar daar hebben boekhandels weinig tot niets aan. Of ze moeten Amazon heten. Nee, het boekenvak zal – om het papieren boek te redden – zichzelf opnieuw moeten uitvinden. Meer prijsmechanismen, meer combinatiemechanismen. Ik kan als uitgever nog steeds geen ebook bij een papieren boek weggeven zonder een (tijdelijke) combinatieprijs bij het Commissariaat voor de Media aan te vragen. Wil ik iets met twee ebooks doen, dan is er echter niets aan de hand. De (fysieke) boekhandel heeft het nakijken terwijl e-tailers het veel minder moeilijk hebben – het maakt namelijk niet uit waar je een boek koopt; het is toch overal even duur.
Wat ook verstandig is, is dat boekenvakkers de marktontwikkelingen goed in de gaten houden. Hoe interessant een ebook in het leenrecht ook klinkt, het zou een slechte ontwikkeling voor de levensvatbaarheid van het product zijn. Er wordt nu al bijna niets met ebooks verdiend, en op het moment dat ze via de bibliotheek weggegeven kunnen worden (terwijl ze niet adequaat te beveiligen zijn) dan zal het animo onder Nederlandse uitgevers om ebooks te blijven maken rap afnemen. Daar dragen grote marktpartijen die hoge kortingen afdwingen overigens ook al niet aan bij, maar dat terzijde.
De koppeling tussen papier en digitaal/online is en blijft belangrijk. Niet voor niets leent de bibliotheek nu ook ebooks uit. Niet voor niets is verkoop via de (eigen) website een van de speerpunten van het programma Boekondernemer van de Toekomst (van de Koninklijke Boekverkopersbond (KBb)). En niet voor niets probeert ondergetekende papier en digitaal zo veel mogelijk te koppelen – bijvoorbeeld via platforms als Yindo. Uit eigen ervaring kan ik zeggen dat daar goede resultaten mee worden geboekt, aangezien je je doelgroep en daarmee je klantenpotentieel vergroot. Als iedereen in het boekenvak dat doet, zal ‘ontlezing’ weinig tot geen invloed op datzelfde vak hebben.
Bob van Duuren is uitgever bij van Duuren Media en directeur van e-readingplatform Yindo.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 8 / 2014. Het gehele nummer kun je hier lezen