In april stond elke tijdlijn op Facebook er vol mee: een foto van een kat die een trap afliep. Of toch de trap op? Humoristische afbeeldingen met bijbehorende slogans, ook wel internetmemes genoemd, zijn niet meer weg te denken in social media. Bovendien hebben ze een informatieve waarde.
Door: Vincent Janssen
Foto’s van zeehonden voorzien van ironische uitspraken en Poetin die halfnaakt een beer berijdt – het zijn een paar voorbeelden van de duizenden memes die circuleren op internet. De digitale grappen halen zelfs het Achtuurjournaal en bij iedere koffiemachine op het werk is wel eens gediscussieerd over welke richting die ene kat nu opliep.
Internetmemes zijn vooral afkomstig van zogeheten memewebsites waar dagelijks duizenden nieuwe memes gecreëerd, gedeeld en bekeken worden. Hebben deze websites naast entertainmentwaarde ook een informatieve functie? Verrassend genoeg is het antwoord ja.
Grootste memewebsite
’s Werelds grootste memewebsite, 9GAG.com, kent wereldwijd meer dan 70 miljoen unieke paginabezoeken per maand en wordt volgens de internationale Alexa-ratings ongeveer evenveel gebruikt als de websites van The Washington Post en The Telegraph. In Nederland staat de website volgens deze rating zelfs op de 78e plek van meest bezochte websites. Daarnaast bestaan er overigens nog enorme aantallen soortgelijke websites en apps.
Hoewel memes primair dienen als vermaak, kunnen 9GAG en consorten ook fungeren als nieuwsbron. Natuurlijk, een plaatje van een norse kat en een parodie op Nicholas Cage hebben weinig tot geen nieuwswaarde. De regelmatige gebruiker van 9GAG weet echter dat er tussen deze visuele stortvloed ook berichten schuilgaan met een relevante boodschap. Een crisis in het Midden-Oosten, de zoveelste sportwedstrijd-van-de-eeuw of een afgrijselijke natuurramp: alles krijgt een plek op de memewebsite.
Niet alleen met smakeloze humor, maar ook met scherpe columns en opiniestukken wordt 9GAG dagelijks voorzien van honderden berichten. Een veelvuldig voorkomende ‘meme-vorm’ is bijvoorbeeld het uitlichten van uitzonderlijke verhalen, vaak inspirerend of emotioneel, over de gebruikelijke deprimerende nieuwsonderwerpen. Memes over Syrische kinderen die een bombardement in Aleppo juist wel overleefden of een winkeleigenaar uit Ferguson wiens winkel net niet geplunderd is zorgen voor een alternatieve berichtgeving.
Voor en door gebruikers
De inhoud van 9GAG wordt gecreëerd en geplaatst door gebruikers van de website: de 9GAG’ers. Een internationale gemeenschap van grappenmakers is het gevolg. Hoewel 9GAG oorspronkelijk bedoeld was om de tijd te doden met een lach, is het scheetzakkenimago er inmiddels wel van af. Dat satire kan leiden tot conflicten, hebben we anno 2015 met harde lessen geleerd. Net als voor Charlie Hebdo is voor 9GAG humor ook een manier om serieuze informatie over te dragen.
De memes zijn intussen uitgegroeid tot een communicatiemiddel in landen waar de censuur regeert. Zo plaatsten Russische 9GAG’ers ongegeneerd kritische memes over de militaire inval in de Krim. Het is het toppunt van het vrije internet en daardoor bloedeerlijk. Anoniem en onverbloemd worden informatie en opinies en masse verspreid.
De meerwaarde van 9GAG zit in het democratische karakter van de site. De inhoud komt van onderop, zonder interventie van een redactie. Memes sluiten daarom niet alleen goed aan op de belevingswereld van de lezers, maar zij zijn ook in staat de pijnlijke wonden van de samenleving bloot te leggen. Zo kregen de recente aardbevingen in Nepal voor lezers een extra lading toen ook 9GAG’ers afbeeldingen plaatsten van hun verwoeste woningen en levens.
Aanhang onder jongeren
9GAG vindt helaas vooral aanhang onder jongeren, terwijl bij de oudere generaties weinig kennis of juist veel argwaan heerst over deze nieuwe mediavorm. Scepsis is echter niet nodig. Een memewebsite als 9GAG probeert geen geschikte vervanger voor traditionele nieuwskanalen te zijn. Maar het is wel in staat iets met ‘bite-size’ nieuws te doen wat platforms als NU.nl niet kunnen: nieuws laten maken door betrokkenen, lezers, slachtoffers, hulpverleners, gedupeerden, daders en katten. Altijd weer die katten.
Vincent Janssen is specialist Scientific Information bij de Maastricht University Library.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 5 / 2015. Het gehele nummer kun je hier lezen