Het Nieuwe Instituut – Museum voor Architectuur, Design en Digitale Cultuur in Rotterdam – presenteert van 5 juli tot en met 10 november Malware: Symptoms of Viral Infection, een tentoonstelling over de geschiedenis en evolutie van het computervirus. Aan de hand van de meest beruchte exemplaren verkent de tentoonstelling de culturele impact van malware en stelt vragen over veiligheid, oorlogsvoering en geopolitiek.
Het eerste computervirus werd 33 jaar geleden ontworpen. Sindsdien zijn er meer dan een miljoen virussen ontwikkeld, raakten honderden miljoenen apparaten geïnfecteerd, gingen miljarden euro’s verloren door productiviteitsverlies en is deze zogenaamde malware uitgegroeid tot een digitaal wapen van geopolitiek belang.
In Malware: Symptoms of Viral Infection, samengesteld door Bas van de Poel en Marina Otero Verzier, verbeelden simulatiesoftware, archiefmateriaal en artistieke interpretaties de verschillende momenten in de transitie van hobbywerk naar ingrijpende internationale cybercriminaliteit.
De tentoonstelling start met de DOS-virussen zoals Brain, CoffeeShop en Crash waarmee de makers, vaak op een speelse manier, de visuele mogelijkheden van het besturingssysteem opzochten. Met de opkomst van internet verspreidden virussen zich sneller en werden steeds schadelijker, eerst in de vorm van emailwormen zoals Anna Kournikova, Happy99 en Melissa, en later als ransomware, criminele gijzelsoftware, met namen als PolloCrypt, Kenzero en Cryptolocker.
Sinds de afgelopen 15 jaar worden computervirussen ook ingezet als spionagesoftware en geopolitiek wapen door overheden. Het Stuxnet-virus bijvoorbeeld werd ontwikkeld door de Amerikaanse en Israëlische overheid om het nucleaire programma van Iran te saboteren. De NotPetya-cyberaanval, volgens geruchten gemaakt met inmenging van Rusland, legde de computers van ziekenhuizen, banken en de overheid in Oekraïne plat. Ook Nederland heeft een Defensie Cyber Commando dat digitale systemen van tegenstanders kan aanvallen, manipuleren of uitschakelen.
De dreiging van computervirussen is inmiddels zo groot dat wereldwijd cybermaatregelen met militaire verdediging worden geïntegreerd: het resultaat is wat we kennen als een cyberoorlog.
Anonieme designpraktijk uitgelicht
Hoewel we alle mogelijke pogingen doen om besmetting te voorkomen, heeft een goed gemaakt computervirus ook iets spannends, en zelfs ‘moois’. De designpraktijk die achter virussen schuilgaat blijft vaak anoniem en verborgen maar wordt in deze tentoonstelling juist uitgelicht. De paradox van de ‘schoonheid’ en complexiteit van dit soort technologie wordt zichtbaar gemaakt: hoe slimmer het ontwerp van een virus in elkaar zit, des te schadelijker zijn de mogelijke gevolgen.
Het onderzoek voor de tentoonstelling werd uitgevoerd door Bas van de Poel, in samenwerking met de afdeling Research van Het Nieuwe Instituut. De artistieke interpretaties zijn door gemaakt door Tomorrow Bureau en Bas van de Poel.
Bij Malware verschijnt een uitgebreid webdossier: malware.hetnieuweinstituut.nl
(Afbeelding: Artistieke interpretatie van Ransomware Pollocrypt. Beeld: Tomorrow Bureau en Bas van de Poel)