In de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA) vond op 14 november 2019 het jaarlijkse KNVI-event plaats. Dit jaar stond het event in het teken van Smart Humanity.
Door: Peter Nieuwenhuizen, senior adviseur informatiemanagement bij Rijkswaterstaat
De KNVI, Koninklijke Nederlandse Vereniging van Informatieprofessionals, houdt traditioneel aan het eind van het jaar een event, waarop alle informatieprofessionals elkaar kunnen ontmoeten en zich kunnen onderdompelen in de nieuwste ontwikkelingen op hun vakgebied. Meestal zijn er zo’n 800 deelnemers uit binnen- en buitenland die deze kans aangrijpen. Er zijn altijd aansprekende keynote lezingen door experts uit het werkveld, workshops, uitreikingen van prijzen voor jong talent, artikelen, scripties en innovaties, productpresentaties, informatie stands van marktpartijen en veel ruimte om te netwerken met vakgenoten.
Door het samengaan in 2017 van de KNVI met de archiefopleider SOD en het ICT-genootschap Ngi-NGN is het aandachtsveld voor informatieprofessionals verbreed. Steeds meer schuiven kennis en informatie, data en documenten, visies en innovaties ineen tot een spannend werkveld voor de IP’er. Daardoor is het elk jaar weer spannend welk thema en welke overkoepelende vlag er gevonden kan worden om voor ieder een aantrekkelijk programma te bieden.
Na ‘Over de grens’ (2015), ‘Do it yourself’ (2016), ‘Informatie = m8’ (2017) en ‘Smart mobility’ (2018), werd voor het laatste congres het thema ‘Smart Humanity’ bedacht, met de opdracht ‘Shape your own future’. Dit bleek een mooie kapstok om het met elkaar te hebben over onder andere ‘smart users’, ‘smart citizens’, ‘smart ethics’ en smart data’ in 48 verschillende sessies.
Ook bij Rijkswaterstaat is die verbreding opgemerkt en jaarlijks gaan er steeds meer collega’s van deze organisatie naar het jaarcongres. Met elkaar hebben zij ook weer een congresverslag gemaakt om met elkaar te delen. Aan ieder is ook gevraagd om (intern) te reflecteren op wat de nieuwe ontwikkelingen voor de eigen organisatie kunnen betekenen. Welke nieuwe inzichten breng je verder in de organisatie, hoe kan je innovaties toepassen?
Hier volgen enkele hoogtepunten die zij ervaren hebben op het KNVI-event 2019.
Smart users
Bij het thema ‘smart users’ dacht de congresorganisatie aan inclusiviteit en gebruikers en burgers aan het woord. Digital skills en digitale communicatiesystemen zijn niet voor iedereen een vanzelfsprekendheid. Steeds meer informatie-uitwisseling verloopt via aanvraagsystemen en antwoordportalen. Prinses Laurentien van Oranje gaf in haar keynote speech aan dat laaggeletterdheid tot situaties van achterstand kan leiden. Er wordt vaak voorbijgegaan aan de beleving van mensen. Taalachterstand levert schaamte op, armoede kan leiden tot stigmatisering, ouderdom legt beperkingen op aan mobiliteit. Prinses Laurentien pleit voor meer empathie en interesse in de ander: laat je verwarren, dit kan een katalysator zijn om tot een werkbare oplossing te komen. Bij organisaties is het ook nodig om je meer open in de klant te verplaatsen, om vanuit die positie over een vraagstuk na te denken, in plaats van standaard antwoorden te geven.
Barbara Lison & Sabine Homilius van de openbare bibliotheken in Bremen en Frankfurt vertelden het publiek dat de Duitse bibliotheken vanuit hun maatschappelijke functie steeds ‘smarter’ worden en hard werken om aan te sluiten bij de toenemende sociale en technologische intelligentie. Maar dienstverlening moet zowel digitaal als niet-digitaal blijven plaatsvinden om alle gebruikers te kunnen bedienen.
Voor organisaties is het snijvlak van business en IT een spannende uitdaging. De adviseurs Wiemer Kuik en Wim Kweekel gaven in hun workshop aan dat nieuwe technologieën de klantbeleving beïnvloeden. Bedrijven moeten zich daarom continu aanpassen. Maar bij veel veranderingen in korte tijd haken de klanten af. Dit is een waarschuwing voor organisaties die te veel in te korte tijd willen aanpassen.
Vanuit de culturele hoek waait er ook een frisse wind. Stephanie Teunisse (DEN) en Antony Fokker (DOCFactory) onderzochten hoe informatieprofessionals een rol kunnen spelen in toegankelijkheid op het terrein van cultureel erfgoed. Wat kan de IP’er zelf in de rol van ‘smart user’ aan innovatie bedenken, hoe is het culturele erfgoed beter te vermarkten? Diverse ideeën voor apps en technologische verbeteringen kwamen voorbij, zoals voor de doelgroep blinden en slechtzienden. Luisteren naar je innovatieve bezoekers en hun ideeën bleek ook hier een zinvol startpunt.
Smart citizens
Bij dit thema mikte de congresorganisatie op duurzame toegankelijkheid tot informatie voor iedereen. De burger moet er gelukkiger van worden! In veel organisaties en gemeenten wordt geworsteld en gestunteld om een juiste manier van informatiebeheer op te tuigen. Selectie, toegang, duurzaamheid, opslag, beheer: allemaal items waar kaders en richtlijnen voor ontworpen worden. Maar gebeurt dat op een goede manier? En op het juiste moment?
Bij dit thema verslikte de congresorganisatie zich echter. André Plat (VNG en NORA) kwam er niet uit in zijn workshop over duurzame toegankelijkheid. Bij gemeenten is het een wildgroei aan RMA’s en DMS-en.
Wout van der Reijden (adviseur recordkeeping) stond stil bij de duurzame toegankelijkheid van overheidsinformatie (DUTO) en de gebruikers van informatie. Overheidsorganisaties moeten een goede verantwoording over hun handelen kunnen afleggen. Duurzame toegankelijkheid van informatie roept dan ook om kwaliteitskenmerken bij digitale archivering, zoals vindbaarheid, beschikbaarheid, leesbaarheid, interpreteerbaarheid en betrouwbaarheid. Als wijze les gaf Van der Reijden mee dat duurzame toegankelijkheid al ‘by design’ geregeld moet worden en dat je als organisatie ook aan ‘secundaire’ gebruikers buiten je organisatie moet denken, zoals onderzoekers, burgers, een ombudsman, et cetera.
Die inrichting ‘by design’ kan volgens Abraham de Kruijf (IDA Innovatie) en de eerder genoemde André Plat geschieden met een decompositie-methode bij het ontwerp en de inrichting van informatiesystemen. In een workshop keken zij aan de hand van een WOB-proces welke stappen er per activiteit zijn om zo aan de hand van design grip te krijgen op de ontwikkeling van informatiesystemen en de duurzame borging van informatie. De workshopleiders konden het echter niet eens worden en lieten de deelnemers wat verward achter, met de vraag hoe dit nu in je eigen organisatie toe te passen is.
Smart data
Bij dit thema komt de vraag op hoe je data visualiseert in begrijpelijke vormen, hoe je de burger betrekt bij besluitvorming en welke ethische richtlijnen gehanteerd worden.
Roman Piontek (Director of SaaS Innovation bij Ebsco) liet zien dat Artificial Intelligence nog maar in de kinderschoenen staat. Het vinden van relevante data wordt lastiger naarmate er meer data zijn: de juiste contextualisering ontbreekt vaak. Data moeten volgens hem zoveel mogelijk verrijkt worden.
Douwe Schmidt van het Amsterdamse Bureau Tada wil maatschappelijke problemen oplossen door het verantwoord gebruik van data. Maar tegelijk doemen er vragen op als: wat is wijs en slim, wat is onbewust? Tada hanteert zes principes:
- Inclusief: verschillen tussen individuen en groepen zonder gelijkwaardigheid uit het oog te verliezen.
- Zeggenschap: data zijn dienend aan de burger.
- Menselijke maat: data en algoritmen hebben niet het laatste woord.
- Open en transparant: welke data worden verzameld en waarvoor, met welke uitkomsten en resultaten?
- Legitiem en gecontroleerd: datagebruik is controleerbaar.
- Van iedereen, voor iedereen: gemeenschappelijk bezit. Iedereen kan de data gebruiken.
De Boekmanstichting verzamelt actief data over cultuurbeleid en geeft inzicht in trends en ontwikkelingen door te indiceren ten opzichte van een referentiejaar (2005). Door de data visueel te presenteren, komt de discussie op gang volgens directeur Jan Jaap Knol. Maar de context blijft van belang bij deze managementinformatie, anders gaan de data een eigen leven leiden, hoe waardevol ze ook zijn.
In de wereld van geodata is er veel belangstelling voor de koppeling van geodatasets aan gedigitaliseerde kaarten. Edward MacGillavry van Webmapper noemde als voorbeelden TomTom en Google Maps. Naarmate de data betrouwbaarder zijn, komen er meer toepassingen, zoals de Bag-viewer voor de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) bij het kadaster of het op kaarten plotten de Publieke Dienstverlening Op de Kaart (PDOK). Bij de datasets gelden tegenwoordig ook de digitoegankelijkheidseisen waarmee rekening gehouden moet worden.
Erfgoedinstellingen, verenigd in het acroniem GLAM (Galleries, Libraries, Archives and Museums) werken steeds meer samen. Een voorbeeld is het rechtenvrij delen van afbeeldingen in WikiMedia Commons en open data in WikiData: een erfgoedinstelling kan zijn informatie koppelen aan de Wiki-gegevens en wordt daardoor veel beter vindbaar. Olaf Janssen (KB, Wikimedia-coördinator) en Ursula Oberst (Afrika-Studiecentrum) lieten zien dat de verrijking van de informatie met tags in WikiMedia het gebruik van informatie doet stijgen door betere mogelijkheden om semantisch door beeldcollecties te zoeken. Het principe sluit aan bij de gedachte dat je je eigen informatie moet koppelen aan de plek waar de gebruikers zijn en zoeken.
Paul van der Hulst vertelde over het burgerinitiatief SlimmerMetRegelgeving.nl waarin de interpretatie van de wetgeving praktisch gemaakt wordt door het inzetten van de chatbot Robin, een virtuele assistent bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Een casus op gebied van fosfaatrechten toont aan dat burgers bij de RVO via die dynamische niet-lineaire chatfunctie een persoonlijk antwoord op maat kunnen krijgen, op basis van een grote hoeveelheid data achter de schermen.
In de laatste smart datasessie gaf adviseur erfgoed & landschap Bas Kreuger in de historische verhandeling ‘Weerbaar water’ aan hoe Nederland op basis van waterdata in het verleden verdedigd kon worden, vanaf 1672 (Rampjaar, Willem III en Ijssellinie) tot en met Jan Blanken en het herstel van de Hollandse waterlinie en de pompen van gemaal Cruquius.
Smart ethics
Bij nieuwe technologische ontwikkelingen komen ook ethische vragen op. Moet alles maar kunnen? Is er meerwaarde voor de gebruikers? Zijn er maatschappelijke waarden van belang? Houdt de wetgeving de technologie bij?
Carolien Glasbergen van het Centrum voor Informatiebeveiliging & Privacybescherming pleitte voor het ethisch ontwerpen: het maken van navolgbare keuzes, om bijvoorbeeld vooringenomenheid door algoritmen in digitale producten te verkleinen. Maar ook het opslaan, toegankelijk maken en openbaar maken van data moet aan transparantie voldoen om willekeur of misbruik tegen te gaan.
Lodi Hensen (Tesorion) presenteerde diverse voorbeelden uit de wereld van Cyber Incident Response: kwaadwillende actoren brengen via een cyberaanval schade toe aan je organisatie en hoe kan je dan hierop reageren? Belangrijk is om regelmatig je kwetsbaarheid te scannen, om je verbondenheid aan het internet na te gaan, om je partners kritisch te bevragen bij SLA’s.
Verandert Artificial Intelligence de dienstverlening van de bibliotheken? Jan Willem van Wessel (KB) onderscheidde drie gradaties van AI: narrow, broad en super. Bij narrow AI kan je denken aan de huidige search en discovery, tekst naar spraak, automatische metadatering, handschrift OCR, content creatie. De situatie van broad AI (robotisering) en super AI is volgens hem nog niet bereikt.
Renke Siems van de universiteitsbibliotheek Tübingen verraste zijn gehoor met zijn uiteenzetting over het gedetailleerd volgen van ieders zoekgedrag op internet door leveranciers en uitgevers van (wetenschappelijke) informatie. Hoewel ooit ontstaan om gerichter te kunnen informeren, spelen nu verborgen motieven mee zoals promotie van duurdere informatiebronnen. In Duitsland is in 2017 een ‘code of ethics’ opgesteld die inmiddels al niet meer toereikend is bij deze manipulatieve handelingen. Is er nog wetenschappelijke vrijheid?
Overige smart onderdelen
In een tijd van information overload is er behoefte aan duurzame informatie: goed geordend, beschikbaar, toegankelijk, gemetadateerd en beveiligd. Informatieprofessionals spelen hierbij een belangrijke rol.
Eric Kokke (GO opleidingen) benadrukte de marketing van informatiediensten: het belang om het aanbod van je producten en diensten goed af te stemmen op de behoefte van de gebruiker én daarover te communiceren. Ga op zoek naar de vraag achter de vraag en denk vanuit de klant die vraagt: what’s in it for me?
De information overload komt ook bij organisaties voor. Marita Langerak (organisatieadviesbureau Van Kaliber) besprak hoe je weer grip op digitale informatie kan krijgen. Dit begint er mee om inzicht te krijgen in hoeveel digitale informatie er eigenlijk beschikbaar is in een organisatie op netwerkschijven, in applicaties, op harddisks et cetera en de risico’s die hiermee gemoeid zijn. Beheren, updaten en bewaren kost ook geld. Te veel informatie belast het zoeksysteem en de vindbaarheid van relevante informatie.
Stephen Ibaraki (REDDS Capital) besprak de disruptieve technologische ontwikkelingen in zijn lezing ‘Life and the enterprise of the future’. Een blik in de toekomst voorspelt een verdere toename van Artificial Intelligence en robotisering. Robots zullen zelfs menselijke trekken gaan vertonen.
Tot slot werd een boek gepresenteerd door de KNVI Interessegroep Governance, waarin de onderbelichte menselijke en sociale kanten van structuren, processen en besluitvorming besproken worden. De menselijke maat verdient meer aandacht; in het boekje Multidisciplinaire aspecten van Artificial Intelligence komt die zeker aan de orde.
