Speciaal voor Publiek Domein Dag zocht de Koninklijke Bibliotheek naar boeken die op 1 januari 2019 zouden vrijvallen. Een verslag van een ontdekkingstocht met hindernissen.
Door: Annemarie Beunen
In het vorige nummer schreef Raymond Snijders al over het fenomeen Publiek Domein Dag; de eerste januari van elk jaar markeert het einde van het auteursrecht op oeuvres van makers die zeventig jaar eerder zijn overleden. Net als in 2018 werd daar ook dit jaar weer bij stilgestaan door (en in) de KB en Creative Commons/Open Nederland. Zo kwamen 75 mensen op 3 januari luisteren naar kennersverhalen over het werk en leven van zeer diverse makers (onder anderen auteur Cissy van Marxveldt, filmregisseur Haro van Peski en keramist Chris Lanooy) en over auteursrecht.
Aan de slag
Voor Publiek Domein Dag 2019 heeft de KB najaar 2018 een zoektocht ondernomen naar boeken die op 1 januari 2019 zouden vrijvallen. Twee stagiaires besteedden daar ieder een halve dag per week aan, gedurende acht weken. Zij onderzochten het corpus van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren, een digitale tekstenverzameling op dbnl.org waarvoor de KB samenwerkt met de Taalunie en de Vlaamse Erfgoedbibliotheek.
Het lijkt makkelijk, maar…
Met de auteursgegevens in DBNL en onze bibliotheekcatalogus is gemakkelijk een lijst te genereren van auteurs die in 1948 zijn overleden. Maar daarmee zijn nog niet alle door hen gepubliceerde boeken auteursrechtvrij. Auteursrecht rust namelijk op het werk in immateriële vorm (corpus mysticum), onafhankelijk van de wijze van vastlegging (corpus mechanicum, zoals een specifieke boekuitgave).
Een voorbeeld: Cissy van Marxveldts tekstuele oeuvre is nu auteursrechtvrij, maar men mag de in 1934 gepubliceerde zevende druk van Een zomerzotheid bijvoorbeeld niet zomaar herpubliceren. In één corpus mechanicum kunnen namelijk ook corpora mystica van andere makers zijn geïncorporeerd. Zo zijn diverse illustratoren van boekuitgaven van Van Marxveldt nog geen zeventig jaar dood. Kortom, wil een bepaalde boekuitgave auteursrechtvrij zijn, dan moeten alle meewerkende makers zeventig jaar zijn overleden, naast de auteur bijvoorbeeld ook een inleider, illustrator, boekbandontwerper en/of vertaler. Het auteursrecht op creaties van makers in uitgeversdienst verloopt overigens zeventig jaar na publicatie.
Aanknopingspunten
Hoe vind je meewerkende makers en hun sterfjaren? Titelbeschrijvingen en catalogusmetadata zijn niet altijd volledig, zodat deze speurtocht soms handwerk was. In de boeken zelf bleken niet altijd aanknopingspunten te staan (met name voor boekbandontwerpers en vertalers). Van opgespoorde makersnamen waren de bijbehorende sterfjaren veelal online te vinden op RKD Artists, DBNL, VIAF, Wikipedia of overlijdensadvertenties op delpher.nl.
Tot slot
Deze exercitie heeft ons interessante ervaringen opgeleverd over hoe en waar te zoeken en hoeveel tijd dat kost (64 zoekuren resulteerden in 23 titels). Het doel van onze zoektocht naar auteursrechtvrije boekuitgaven was om potentiële hergebruikers behulpzaam te zijn: de resultaten (zie vrijgekomen werken op publiekdomeindag.nl) mag iedereen zonder beperking gebruiken (ook commercieel), zonder toestemming van de erfgenamen van makers. Door auteursrechtvrije boekuitgaven te identificeren, hoopt de KB dat Publiek Domein Dag een impuls kan vormen om werken van (ook onbekende) makers weer nieuw leven in te blazen.
Annemarie Beunen is auteursrechtjurist bij de Koninklijke Bibliotheek
Deze bijdrage komt uit IP nr. 2 / 2019. Het gehele nummer kun je hier lezen.