Een redacteur stelt de vraag: Op 17 mei 2016 werd bekend dat het Social Science Research Network (SSRN) wordt overgenomen door Elsevier. SSRN is een netwerksite met ruim 2 miljoen leden waar onderzoekers hun preprints kunnen plaatsen ter kennisneming. Stel dat je hierop in de loop der jaren een flink aantal preprints hebt gezet. Dan heeft jouw werk bijgedragen aan de waarde van het netwerk – en daarmee aan het bedrijf dat nu gaat cashen door zichzelf aan Elsevier te verkopen. Heb je dan op geen enkele manier recht van inspraak bij een dergelijke overname?
Door: Raymond Snijders
Raymond Snijders antwoordt: Het Social Science Research Network (SSRN) is een populaire repository waar onderzoekers conference papers, preprints en andere wetenschappelijke publicaties gratis kunnen uploaden en delen. Het is daarmee een grote en belangrijke bron van open access-publicaties geworden op het gebied van (vooral) economie, recht en de sociale wetenschappen. Het bijzondere van de SSRN is dat het sinds 1994 gerund wordt door een klein commercieel bedrijf Social Science Electronic Publishing. Het bedrijf heeft al die jaren een bescheiden verdienmodel gehanteerd door een attenderingsdienst te verkopen waarbij klanten via mail op de hoogte gehouden werden van nieuwe open accesspublicaties in de SSRN. Het was een verdienmodel waar geen van de twee miljoen leden bezwaar tegen had.
Dat zal nu dankzij de overname van SSRN door Elsevier wel anders zijn. De grote wetenschappelijke uitgever hanteert een verdienmodel waarbij bibliotheken zeer hoge bedragen moeten betalen voor de toegang tot onderzoekspublicaties terwijl er ook hoge bedragen (APC’s) gevraagd worden voor het publiceren in de eigen open access-tijdschriften. De aankoop van SSRN stelt Elsevier in staat om met hun businessmodel dichter bij de community van wetenschappelijke auteurs te komen waar ze minder last hebben van piraterij (van artikelen via Sci-Hub) en rechtstreeks invloed kunnen uitoefenen op die auteurs.
et is zeer aannemelijk dat de meeste auteurs niet zitten te wachten op die invloed van Elsevier en voorzien dat deze uitgever in de nabije toekomst aan hun vrijelijk gedeelde publicaties wil gaan verdienen. Maar hadden ze inderdaad geen inspraak?
Het antwoord op die vraag is terug te vinden in de algemene voorwaarden van SSRN. Hieruit wordt duidelijk dat iedereen die bestanden uploadt de SSRN een limited, non-exclusive, worldwide, royalty free, revocable licentie geeft voor dat materiaal. Dat betekent dat je dus weliswaar bijdraagt aan de waarde van het netwerk maar dat je geen zeggenschap (of inspraak) krijgt over het platform waar je jouw preprints op gepubliceerd hebt. Je hebt namelijk al toestemming gegeven dat zij de preprints mogen tonen en aanbieden op SSRN zoals zij dat zelf goedachten. En nu achten zij het goed dat Elsevier dat voor hen gaat doen.
De enige actie die onderzoekers nu resteert is het intrekken van die toestemming en licentie door hun preprints te verwijderen en geen nieuwe meer te uploaden. Als alle onderzoekers dit doen blijft er weinig toegevoegde waarde over en geeft dit een duidelijk signaal af. Je kunt je dan echter wel afvragen of de kuur niet erger is dan de kwaal: de preprints zijn uit handen van Elsevier maar ze zijn ook niet meer vrijelijk beschikbaar voor anderen. Bij gebrek aan goede alternatieven voor SSRN is er door deze overname in elk geval de behoefte ontstaan aan een nieuwe preprintserver waar niemand geld verdient aan open access.
Raymond Snijders, senior informatiebemiddelaar bij Hogeschool Windesheim.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 5 / 2016. Het gehele nummer kun je hier lezen.