De redactie van IP vroeg zeven professionals naar de trends in het informatievak. Wat opvalt in de ingezonden bijdragen is de strijd tussen open en gesloten. Veel ontwikkelingen betreffen open data, open access, open science, open archieven en open erfgoed. Tegelijkertijd doen gezondheidsgadgets en internetreuzen als Google en Facebook hun voordeel met die openheid op een manier die gebruikers niet goed kunnen overzien en voor ongemak zorgt. 2015 is het jaar van grote uitdagingen.
Tekst en data mining
Het aantal wetenschappelijke artikelen neemt jaarlijks toe (nu 1,5 miljoen per jaar!), de rekenkracht van computers wordt sterker, er ontstaat een infrastructuur voor gezamenlijk onderzoek doen en open access wint terrein. Allemaal factoren die ervoor zorgen dat het gemakkelijker is dan ooit om met computers grote hoeveelheden wetenschappelijke output te analyseren. Tekst en data mining (TDM) draait om het combineren, samenstellen en interpreteren van feiten, concepten en ideeën uit een groot corpus. Bibliotheken kunnen de toegang tot de informatie ermee vergroten, researchers kunnen nieuw onderzoek doen en de snelheid van innovatie neemt toe door ontdekkingen uit de ene discipline te kunnen gebruiken in de andere. Het potentieel is gigantisch.
Het belangrijkste obstakel is nu echter het auteursrecht. Hoewel de data zoals feiten vaak niet beschermd zijn, moeten de computers die de data willen verwerken meestal een kopie maken van de artikelen om ze in een bewerkbare vorm te krijgen. Dit leidt tot juridische onduidelijkheid: mag dit nou wel of niet volgens de auteurswet? Er moet helderheid komen: zowel voor onderzoekers die TDM willen inzetten als voor bedrijven die tools willen ontwikkelen.
LIBER, de Association of European Research Libraries, lobbyt voor hervorming van de Europese auteursrechtrichtlijn en hoopt dat in 2015 een voorstel in behandeling komt om TDM mogelijk te maken (zie tinyurl.com/mrj2ewz).
Susan Reilly, executive director LIBER
Open science
Het jaar van open access is al regelmatig aangekondigd en nu zit er ook echt schot in. In Nederland hebben de universiteiten een baanbrekende deal gesloten met Springer om volledig over te gaan op open access. Open access is onderdeel van de filosofie van open science: meer openheid over wetenschappelijke resultaten leidt tot meer transparantie, beter onderzoek en een grotere maatschappelijke betrokkenheid.
Behalve tijdschriften om artikelen in open access te publiceren, heb je ook vrije toegang tot de data nodig. Voor tekst en data mining (zie de trend beschreven door Susan Reilly), maar ook om de deugdelijkheid van wetenschappelijke claims te kunnen beoordelen. En heb je dus ook open code nodig voor de software die de data bevat, datamodellen om kennissystemen te koppelen zoals SKOS, identifiers zoals ORCID voor auteurs, platforms zoals het Open Science Framework om op te kunnen samenwerken en open licentievoorwaarden voor het gebruik van content zoals de creative commons-licenties.
Open science gaat over een heel eco-systeem om toegang tot kennis mogelijk te maken. De losse componenten zijn er al enkele jaren en ontwikkelen zich snel verder. Vallen in 2015 de puzzelstukjes op hun plaats?
Voor universiteitsbibliotheken ligt hier een van de grote uitdagingen voor dit jaar!
Matthijs van Otegem, redacteur van IP en directeur UB Erasmus Universiteit Rotterdam
Open informatie uit historische archieven
Belangrijke trend die in het Nederlandse archiefwezen in 2015 zal doorzetten, is het beschikbaar stellen van informatie over (historisch) archief als open data. De burger vraagt immers steeds meer om een transparante overheid en overheden haken daarop in door ‘Open Data’ en ‘Open Overheid’ tot speerpunten te maken van hun communicatie.
De digitalisering van de overheid maakt het mogelijk om – in samenwerking met archivarissen – processen in te richten die informatie actief openbaar maakt. Er is geen discussie over wie deze openheid betaalt: de overheid zet daar een deel van haar belastingmiddelen voor in.
Vreemd genoeg is deze discussie niet beslecht als het gaat over de data uit overgedragen, historisch archief. Archief, waar dezelfde overheid eigenaar van is. Sommige bestuurders verwachten nog steeds dat archiefdiensten deze historische informatie gebruiken om eigen inkomsten te genereren. In 2015 zullen naar mijn verwachting de laatste bestuurders en directeuren de inconsequentie van deze houding inzien en definitief en officieel beslissen om ook de beschikbaarstelling van historisch materiaal uit belastingmiddelen te financieren.
Ivo Zandhuis, onafhankelijk adviseur voor erfgoedinstellingen
Gezondheidsgadgets 2.0
Wordt 2015 de doorbraak van gezondheidsgadgets? De voortekenen waren in de loop van 2014 al zichtbaar; 2015 zou wel eens het jaar van de gezondheidgadgets 2.0 kunnen gaan worden. Na de fitnesstrackers begint nu het serieuze werk. Mede door de X-Prize Tricorder (Tricorder.xprize.org) challenge waar de tien finalisten van bekend zijn, met als grote kanshebber Scanadu.com, onder leiding van onze zuiderbuur Walter de Brouwer. Het te ontwikkelen apparaat moet minimaal dertien gezondheidsaspecten, vijf vitaliteitsaspecten en drie ziektenbeelden kunnen herkennen en meten.
Verder zal de Apple Watch bij introductie naar verwachting ook al een aantal gezondheidsmetingen in zich hebben. En tevens zullen er op het gebied van aansturing van functies en apparaten vanuit de hersenen – middels een headset met sensoren – grote stappen gemaakt worden. Hierbij is onder andere Emotiv.com een voorloper.
Als laatste noem ik graag een sportgadget: de Reconjet (Reconinstruments.com) die begin dit jaar gaat worden uitgeleverd. Als sporter kijk ik hier echt naar uit.
Richard de Jeu, partner bij IT-strategie adviesorganisatie METRI
Openbare bibliotheek als platform
De afgelopen jaren schroefden veel gemeenten hun subsidies aan openbare bibliotheken terug. Vestigingen gingen dicht of werden omgevormd tot afhaalloket en het personeelsbestand ingekrompen (ruim een kwart eraf in vijf jaar). Toch was er ook goed nieuws: het aantal Bibliotheken op School groeide verder en er gingen nieuwe vlaggenschepen (zoals in Arnhem en Amersfoort) open. Daarnaast verandert de werkwijze. 2015 wordt het jaar waarin de bibliotheek als platform definitief voet aan de grond krijgt. Een plek waar bibliotheekmedewerkers als makelaars optreden tussen buurtbewoners en (fysieke én digitale) bronnen van informatie, kennis en cultuur. Waar mensen met geestverwanten en met nieuwe makerstechnologie in contact worden gebracht. Waar verbindingen worden gemaakt met andere lokale voorzieningen: onderwijs, zorg, media, maatschappelijke ondersteuning, gezondheid. Waar kortom de aloude missie van de openbare bibliotheek – persoonlijke ontwikkeling faciliteren – nieuw leven wordt ingeblazen.
Frank Huysmans, redacteur van IP, bijzonder hoogleraar bibliotheekwetenschap aan de UvA en zelfstandig onderzoeker/adviseur
Weg met de hokjesgeest
Digitaal erfgoed is heel versnipperd en moet gevonden worden via de traditionele indeling in sectoren (bibliotheken, archieven, musea, beeld en geluid). Maar er is een kentering gaande, ingezet door de grote erfgoedinstellingen en het ministerie van OCW. Deze trend richt zich op het opzetten van een nationale infrastructuur van voorzieningen voor digitaal erfgoed. Instellingen werken samen in de opslag (beeldbanken, e-depot), de ontsluiting (gemeenschappelijke erfgoedthesaurus) en de beschikbaarstelling (gemeenschappelijke aanpak auteursrecht, Digitale Collectie Nederland).
Alle organisaties gaan daarbij uit van een drielagenmodel: open bronnen (eerste laag) zijn gekoppeld aan een semantische laag met thesauri (tweede laag) en de verrijkte data kan gebruikt worden door iedere interface die daar naar vraagt (derde laag). Voor gebruikers van digitaal erfgoed een essentiële trend: voor zover erfgoed digitaal beschikbaar is, kan het via deze nationale toegang gevonden (en gebruikt) worden.
Dirk Houtgraaf, Programma Directeur Programma Erfgoed Digitaal bij Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Predictive search
2015 is het jaar van ‘predictive search’. Google, Facebook, Microsoft en Apple willen voorspellen wat iemand (eigenlijk) wil. Google doet dat door verdere uitbouw van Google Now; waar ga je naartoe, wat boek je (hotels, bios, theater, vliegreizen) en wat zoek je? Die gegevens gaan de goochelhoed in en voorspellen soms heel precies wat je wilt – al dan niet in combinatie met tekst- en beeldherkenning en instantvertaling. Facebook versimpelt in 2015 de gestructureerde Facebook Graph search, maar voor geoefende researchers is het via een zoekhack nog steeds mogelijk om te zoeken naar ‘bars die worden bezocht door ministerie van Defensie’.
Microsoft bouwt de intelligente zoekassistent Cortana verder uit, net als Apple dat doet met Siri. Die versimpeling is voor het grote publiek geweldig, maar het maakt dat voor complexe vragen professionele researchers juist harder nodig zijn dan ooit. Wat de massa zoekt, is vaak niet wat de researcher zoekt.
Henk van Ess, web research trainer
Deze bijdrage komt uit IP nr. 1 / 2015. Het gehele nummer kun je hier lezen