Het grootste oorlogsarchief van Nederland wordt digitaal toegankelijk voor een breed publiek. Met deze doelstelling start vandaag het project Oorlog voor de Rechter. Vier organisaties slaan de handen ineen om het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) te digitaliseren en de gedigitaliseerde archiefstukken leesbaar en doorzoekbaar te maken door middel van AI.
Het CABR is het meest geraadpleegde en grootste archief over de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Elk jaar komen duizenden mensen dossiers uit het CABR inzien bij het Nationaal Archief. In het CABR, dat in totaal bijna vier kilometer beslaat, bevinden zich dossiers van zo’n 300.000 personen die werden verdacht van collaboratie met de Duitsers. Dossiers kunnen getuigenverslagen, lidmaatschapskaarten van de NSB, dagboeken, gratieverzoeken en soms foto’s bevatten. Van een groot deel van de verdachten bleek de verdenking ongegrond. Twintig procent is uiteindelijk veroordeeld door een bijzonder gerechtshof of tribunaal, en bijna 1900 van hen kregen daarbij een gevangenisstraf van tien jaar of meer opgelegd.
Gezamenlijk project
Oorlog voor de Rechter is een gezamenlijk project van het Nationaal Archief, Netwerk Oorlogsbronnen, Huygens Instituut en NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies. De archiefstukken uit het CABR worden gedigitaliseerd met naar verwachting een gemiddelde productie van 152.000 scans per week en digitaal leesbaar en doorzoekbaar gemaakt met kunstmatige intelligentie. Om de documenten uit het CABR beter te begrijpen en te plaatsen binnen een bredere context krijgen ze achtergrondinformatie mee. Ook zal er worden gelinkt naar bronnen die over hetzelfde onderwerp gaan uit andere collecties dan het CABR.
De eerste digitale resultaten worden vanaf 2025 op Oorlogvoorderechter.nl gepresenteerd. De betrokken partijen houden daarbij rekening met de AVG-privacyregels, ‘wat maakt dat misschien nog niet alle documenten online beschikbaar kunnen worden gesteld’. Gedurende het project gaan zij in gesprek met belangenorganisaties over de omgang met persoonsgegevens. Het project loopt tot 2027. De mogelijkheid om dwars door het CABR te zoeken zal nieuwe inzichten geven over gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog, in al zijn diversiteit en vanuit verschillende perspectieven, zo verwachten de partijen.
Financiering
De financiering voor Oorlog voor de Rechter is zo goed als rond. Het project wordt vooralsnog vanuit drie ministeries gefinancierd: OCW, verantwoordelijk voor het Nationaal Archief waar het CABR is ondergebracht; VWS, verantwoordelijk voor de zorg voor oorlogsgetroffenen en de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog; en J&V, de oorspronkelijke archiefvormer van het CABR.