Door Frank Huysmans
Onlangs berichtte NRC over hoe de Binnenlandse Veiligheidsdienst in de Koude Oorlog het opinieklimaat naar rechts bijstuurde. Over het bespioneren van de linkse pers bevatte het artikel weinig nieuws. Die journalisten hadden dat destijds zelf al door. Nieuw(s) was wel dat ook conservatieve en rechts-liberale redacties werden geschaduwd. Inclusief degenen die met de dienst samenwerkten. Deze mensen, onder wie de bekende radiocommentator mr. G.B.J. Hiltermann (‘De toestand in de wereld’), werden gevoed met informatie uit inlichtingenoperaties. Ze drukten zelfs artikelen af die door de BVD persklaar waren aangeleverd. Daarbij ging het vooral om stukken die ’s lands communisten in een kwaad daglicht stelden.
Dat een deel van de ‘vrije pers’ zich liet inpalmen door de veiligheidsdienst is nogal opmerkelijk. Persmensen roepen steevast dat ze met de overheid niets te maken willen hebben. En al helemáál niet afhankelijk willen zijn van subsidies. Alsof een financieel onafhankelijke pers garant staat voor afgewogen berichtgeving. Je hoeft maar naar de Verenigde Staten te kijken, waar commentatoren van zenders als Fox News zelfs rabiaat antidemocratische acties van ‘hun’ (ex-)president goedpraten.
Dan hebben we het nog niet over sociale media, die het ideaal van een publiek debat zeggen te faciliteren. Wat blijkt? Je kunt zo’n platform inclusief zijn miljoenen gebruikers gewoon kopen. Vervolgens dwing je je personeel om de algoritmes zodanig te tweaken dat jouw opinies in evenveel miljoenen tijdlijnen verschijnen. Je kunt je miljoenen ook naar troll farms in Rusland overmaken om verkiezingen te laten beïnvloeden. Of je kunt naar Israël afreizen. Daar zitten bedrijfjes van ex-geheim agenten die hetzelfde doen, maar dan een stuk geraffineerder en onopvallender. En als je geen geld hebt, kun je altijd nog proberen om een met artificial intelligence in elkaar geknutseld stukje desinformatie viraal te laten gaan.
Waar kun je dan nog wel terecht om een afgewogen mening op te doen? De openbare bibliotheek? Is dat inmiddels niet het laatst overgebleven bastion van de vrije meningsgaring?
Daar zeg je zowat. Het is vast geen toeval dat, opnieuw in dat rare land aan de overzijde van de grote plas, bibliotheken in het vizier zijn gekomen van conservatieve christenen en andere radicaal-rechtse figuren. Bibliothecarissen die weigeren om hun onwelgevallige (jeugd)boeken uit de collecties te verwijderen worden bedreigd met ontslag – of erger. De American Library Association (ALA) heeft al een ‘Fight Censorship’-zelfhulppagina. Ze registreert meldingen van leden en vraagt om donaties voor een fonds dat bedreigde en ontslagen collega’s financieel ondersteunt.
Intussen doen zich bij ons al de nodige incidenten voor. Het is verontrustend dat er nog geen landelijke coördinatie is te bespeuren, noch een gezamenlijk actieplan. Bibliotheekkoepels: wacht niet tot het te laat is met een resoluut antwoord op wat nog gaat komen. Doe daarbij een beroep op rede en redelijkheid, maar houd in het belang van de meningsvrijheid de rug recht.
Frank Huysmans is bijzonder hoogleraar Information Society aan de UvA en zelfstandig onderzoeker en adviseur bij WareKennis.
Deze bijdrage komt uit het digitale magazine IP #3-2023. Klik op de onderstaande button om het hele nummer te lezen.
