Door Frank Huysmans
Geconcentreerd zat ik te blokken voor het tentamen Statistiek voor de sociale wetenschappen toen een huisgenoot op de deur bonsde en riep: ‘Wil je die steekproeven of wil je mijn steak proeven?’ Wetend hoe ik zat te lijden, we deden dezelfde studie, had ze die middag bij hoge uitzondering biefstuk gekocht om die woordgrap te kunnen maken. Al kauwend kwamen we aan de eettafel tot de conclusie dat het vlees minstens een standaardafwijking aan de te taaie kant was, maar nog altijd malser dan de te bestuderen stof, dat wel.
Het idee achter de steekproef, de vegetarische variant bedoel ik, is simpel. Je hebt een populatie. Die is te groot om te onderzoeken. Daarom trek je er een willekeurige steekproef uit. Met de verhouding tussen het aantal ‘onderzoekseenheden’ – in de sociale wetenschappen doorgaans mensen – in steekproef en populatie kun je nauwkeurig uitrekenen hoe betrouwbaar je uitspraken over de populatie zullen zijn.
Het idee is simpel (p < 0,05), maar de praktijk is weerbarstig. De ellende met steekproeven is dat je kunt rekenen tot je honderdduizend milligram weegt, maar als ze niet goed getrokken zijn, heb je aan de uitkomsten welbeschouwd nul komma niks. Die statistische kennis borrelde laatst bij me op toen de Groningers bereid bleken hun gaskranen weer open te draaien, eigenhandig als het moest, als we de gaspijpen daarmee uit Poetins armklem konden bevrijden.
Het Dagblad van het Noorden had dit laten peilen en scoorde zo het scoopje van de week. Werkelijk alle media brachten deze onwaarschijnlijke (p < 0,001) uitkomst en trachtten die te duiden. ‘Onder hun door de elementen getekende voorkomen, ergens ver beneden de ongestolde, nog nagloeiende woede jegens de NAM en Den Haag, koesteren Groningers een onverwoestbare kern van solidariteit’ – zoiets. Zelfs de Groningers waren verbluft door hun eigen voortreffelijkheid. Misschien omdat ze volgens een peiling van EenVandaag een week eerder nog in meerderheid tegen waren.
Een goed verhaal moet je niet kapotchecken. ‘Volgens het Dagblad van het Noorden is de steekproef representatief’, schreven de overschrijvers. Uit dat Dagblad zelf was op te maken dat de respondenten zijn benaderd via een panel en via de eigen mediakanalen. ‘Uit het totaal aantal van drieduizend respondenten is een representatieve steekproef gehaald met een omvang van duizend Groningers.’
Ik weet het. We leven niet meer in de tijd van de volkstellingen (1795-1971) waaraan iedereen mee moest doen. Zeker is ook dat de dagen van de enquêteur-aan-huis geteld zijn nu bijna iedereen vast of mobiel internet heeft. Toch is er een plek ‘waar de rug van naam verandert’ (Reve over zijn favoriete biefstuk). Ergens is er een grens, aan gene zijde waarvan een steekproef geen steekproef meer mag heten. Waar een opiniepeiling als deze onder desinformatie wordt geschaard en de zeepbel wordt doorgeprikt. Omdat het fundament rammelt als serviesgoed in een Loppersumse buffetkast.
Frank Huysmans is bijzonder hoogleraar Information Society aan de UvA en zelfstandig onderzoeker en adviseur bij WareKennis.
Deze bijdrage komt uit het digitale magazine IP #3/2022. Klik op de onderstaande button om het hele nummer te lezen.
