Door: Frank Huysmans
In 1993 en in 2005/6 werden Amsterdam en omgeving geteisterd door een reeks afrekeningen in het criminele milieu. De levenssappen op het ene trottoir waren nog niet weggeschrobd of de stoeptegels in een ander hoofdstedelijk kwartier werden alweer donkerrood gevernist. Alleen door een lid van het boevengilde met strafvermindering en een nieuwe identiteit te paaien, kon het Openbaar Ministerie de zaak overtuigend voor de rechter brengen. De boef in kwestie werd zoals gebruikelijk aangeduid met zijn voornaam en het initiaal van zijn achternaam: Peter la S. Had hij De Vries geheten, dan hadden u en ik alleen maar kunnen gissen over welke Peter de V. het in dit geval ging. Maar ‘Peter la S.’ is toch een stukje minder mystificerend. Hoe groot is immers de kans dat de Peter la Serpe naast wie u in de schoolbank zat, nog nooit een afgezaagde loop van dichtbij heeft gezien?
Het afkorten van de achternaam van verdachten in strafprocessen gebeurt ter bescherming van hun privacy. Bij vrijspraak of na het uitzitten van hun straf moeten ze in onze rechtstaat een eerlijke kans krijgen om hun leven weer op te pakken. De vraag is wel of het in digitale tijden niet een kansloze missie is. Een weblog als GeenStijl ziet er geen probleem in om het digitale doopceel van een verdachte te lichten, compleet met vakantiefoto’s van Hyves en Facebook. Eenmaal onthuld, volgt de rest van internet snel en blijven ook sommige dagbladen niet achter.
Maar zelfs als men zich wel inhoudt, is het voor eenieder een koud kunstje om in ieder geval erg dicht bij de identiteit van een verdachte te komen. Het Meertens Instituut heeft een online databank van Nederlandse voor- en achternamen. Per gemeente kun je opzoeken hoeveel naamdragers er in 2007 woonden. Je kunt zelfs zoeken op het begin van een naam. Zoeken op ‘begint met: la S’ geeft niet bijster veel treffers. Naast La Serpe – er woonden er elf in het hele land, verspreid over zeven gemeenten – is er maar een handjevol namen dat ook in aanmerking komt, zoals La Soe. Zoeken op combinaties van voor- en achternaam kan niet. Maar ondanks de ruime verspreiding van de voornaam Peter (71.576 in 2010) kun je er redelijk van op aan dat er maar één of enkele Peter la S.’en in Nederland rondlopen. Ook bij zeldzame voornamen doet het probleem zich voor.
Heet je Dino of Saban, dan is dat in combinatie met de eerste letter van je achternaam eigenlijk al voldoende om ‘op zeker’ naam aan persoon te kunnen koppelen. Een kind kan zien dat privacybescherming zo niet werkt. Overstappen op initialen, en zonder tussenvoegsels, verkleint het probleem. Maar ook dan is er geen gelijkheid voor de wet voor mensen met zeldzame initialen. Iets voor een slimme informatiewetenschapper?
Frank Huysmans is bijzonder hoogleraar bibliotheekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en zelfstandig onderzoeker en adviseur bij WareKennis.nl.
Deze bijdrage komt uit IP nr. 7&8 / 2012. Het gehele nummer kun je hier lezen