Minister Eppo Bruins (OCW) heeft besloten toch het gedigitaliseerde deel van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) toegankelijk te maken. Daarvoor laat hij een tijdelijke voorziening instellen die naar verwachting in het eerste kwartaal van 2025 gereedkomt. Onderzoekers en familie van nabestaanden kunnen in de studieruimte van het Nationaal Archief in Den Haag onder voorwaarden onderzoek gaan doen in het gedigitaliseerde oorlogsarchief.
Vanaf 2 januari 2025 zou de eerste 25 procent van de dossiers te vinden zijn via de website van Oorlog voor de Rechter, maar de minister stelde het online openstellen van het CABR uit na een waarschuwingsbrief van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Een voor iedereen toegankelijke omgeving met doorzoekbaarheid in tekst kan volgens de AP leiden tot onrechtmatige privacyinbreuken voor nog levende betrokkenen.
Na overleg met de AP is gekozen voor de tijdelijke voorziening, die de mogelijkheid geeft om het gedigitaliseerde deel van het oorlogsarchief te doorzoeken bij het Nationaal Archief. Hiervoor moeten verzoekers vooraf inzage aanvragen, en het is niet toegestaan om kopieën te maken van het gedigitaliseerde archief. Om dit wettelijk mogelijk te maken is de tijdelijke verlenging van de openbaarheidsbeperking die op 2 januari zou vervallen noodzakelijk. Het blijft daarnaast mogelijk om vanaf 2 januari – onder dezelfde voorwaarden – het papieren archief in te zien.
‘Verre van ideaal’
Minister Bruins: ‘Deze oplossing is verre van ideaal, maar ik vind het belangrijk om verbeterde toegankelijkheid te bieden aan met name nabestaanden van slachtoffers en aan onderzoekers. De capaciteit bij het Nationaal Archief is heel beperkt. Ik onderzoek nog of het mogelijk is om tijdelijk meer plekken in het land in te richten waar mensen onder voorwaarden onderzoek kunnen doen. Dit oorlogsarchief is van onschatbare waarde voor historisch onderzoek, voor het levend houden van de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog en voor nabestaanden die op zoek zijn naar informatie. Er opent zich een nieuwe wereld, omdat in het papieren archief alleen dossiers kunnen worden opgevraagd op naam van een verdachte.’
Gevolgen voor de archiefsector
De zienswijze van de AP heeft grote gevolgen voor de hele archiefsector als het gaat om de digitale beschikbaarheid en toegankelijkheid van archieven, want in archieven komen bijna altijd persoonsgegevens voor. Ook de algemene rijksarchivaris en algemeen directeur van het Nationaal Archief, Afelonne Doek, wijst op de impact voor de archiefsector en de burger: ‘Ik sta voor de toegankelijkheid van archieven en vind het jammer dat de toegankelijkheid van dit oorlogsarchief nu beperkter uitpakt dan we hadden gewild. De tijdelijke voorziening, op beperkte schaal, biedt vooral voor nabestaanden een mogelijkheid om informatie in het archief te vinden die tot nu toe voor hen onmogelijk was. Ik ben blij met de steun van de minister voor het belang van dit archief, en de inzet op het wetstraject (wijzing in de Archiefwet, red.) dat de mogelijkheid moet bieden om een belangenafweging te maken tussen openbaarheid en privacy bij de verstrekking van persoonsgegevens door archiefdiensten. Openbaarheid van archieven is cruciaal bij het verwerken van een moeilijk gezamenlijk verleden en de verwerking daarvan, voor individuen en voor de samenleving.’
De Koninklijke Vereniging voor de Archiefsector Nederland (KVAN) geeft op haar website aan ‘het besluit van de minister te betreuren’. Ze zegt na de jaarwisseling met een ‘diepgaande reactie’ te komen.
Het CABR is het grootste en meest geraadpleegde archief over de Tweede Wereldoorlog in Nederland. In het archief zijn dossiers opgenomen van personen die na de Tweede Wereldoorlog verdacht werden van collaboratie met de Duitse bezetter. Wetenschappers en nabestaanden van een verdachte konden, onder voorwaarden, al tientallen jaren toegang krijgen tot het papieren archief in de studiezaal van het Nationaal Archief. Ze konden tot nu toe enkel op basis van namen van verdachten de dossiers opvragen. Door digitalisering wordt het oorlogsarchief veel toegankelijker, met name voor nabestaanden van slachtoffers, omdat alle tekst doorzoekbaar is. Dit biedt mogelijkheden voor andere manieren van onderzoek. Ook wordt er op oorlogvoorderechter.nl context geboden bij de inhoud.
Zie ook eerdere berichtgeving hierover (in chronologische volgorde):
- Nationaal Archief gewaarschuwd om online openbaarmaking Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR)
- Wetsvoorstel om oorlogsarchief CABR alsnog online toegankelijk te maken
- Nationaal Archief herkent zich niet in door AP geschetst beeld over CABR
- KVAN over CABR-besluit: ‘Catastrofale gevolgen voor de toegang tot archieven in bredere zin’
Foto boven: het CABR in het depot van het Nationaal Archief.