Door Vincent M.A. Janssen
Wie zegt dat alleen de politie misdaadzaken kan oplossen? In ieder geval niet Bureau Dupin. Dit nieuwe onderzoekscollectief gebruikt ‘de wijsheid van de massa’ om cold cases te kraken. Hun eerste zaak? Een gruwelijke moord. IP neemt een kijkje in hun digitale recherchebureau.
Het is 1 januari 2013. In het Brabantse Oss vindt een voorbijganger op een oprit het lichaam van de 48-jarige Marja Nijholt. Ze heeft steekwonden. De politie begint een uitgebreid onderzoek, maar dit levert weinig op. De sporen lopen dood en de Nieuwjaarsmoord wordt een cold case. Ruim acht jaar later is Bureau Dupin plotseling nationaal nieuws. De groep amateuronderzoekers krijgt telecomdata en foto’s over de zaak van de politie.
Puzzelaar
Een timmerman, een DNA-analist, een helderziende, Ellie Lust, een forensisch wetenschapper, een fervent puzzelaar en een psycholoog hebben op het eerste gezicht weinig met elkaar gemeen. Toch werken ze – met honderden andere vrijwilligers – samen om de Nieuwjaarsmoord op te lossen. Bureau Dupin is een uniek experiment met burgeronderzoek, gestart in 2020 door oud-politieman en wetenschapper Peter de Kock, tevens hoofd van de afdeling Data Science in Crime and Safety bij de Jheronimus Academy of Data Science in Den Bosch. Zijn idee is eenvoudig: als genoeg mensen met verschillende achtergronden de koppen bij elkaar steken, komt de waarheid dichterbij. Het bureau heeft een MURAL ingericht: een online omgeving met prikborden waar iedereen door het bewijs kan grasduinen, vragen kan stellen of aan scenario’s kan werken. Wat heeft een jaar onderzoek opgeleverd?
Een rommeltje?
Als ruim duizend mensen aan één bestand werken, wordt het snel een rommeltje. Niet bij Bureau Dupin. Sommige vrijwilligers houden zich alleen bezig met structuur aanbrengen in de grote hoeveelheid informatie. Het resultaat is een overzichtelijk archief van bewijsmateriaal. Zo is er een helder overzicht van alle beschikbare foto’s die zijn vrijgegeven door de politie. Denk aan luchtfoto’s van het plaats delict en de kleding van het slachtoffer.
Dat overzicht is hard nodig. De Nieuwjaarsmoord is door Bureau Dupin namelijk opgebroken in duizenden kleine stukjes, vragen en aanwijzingen. Dit is iets waarvoor de politie destijds niet de middelen had. Veel vrijwilligers houden zich alleen bezig met hun kleine stukje van het onderzoek, zoals het weer ten tijde van de moord of de ernst van de messteken. Er is ook een prikbord gewijd aan het lichaam en de eigendommen van Marja. Hier is informatie over haar fiets, koffer en handtas te vinden. De gebruikers van MURAL proberen vervolgens zo veel mogelijk details hierover te vinden, van het merk shag dat Marja bij zich had tot de hoeveelheid snelbinders op haar fiets.
En de onderzoekers gaan nog verder. Bureau Dupin heeft inmiddels een uitgebreide profielschets gemaakt van Marja, waarin haar hele netwerk in kaart is gebracht. Hoe zag de relatie met Marja’s moeder eruit? Wie was haar ex? En wie waren aanwezig bij de uitvaart? Met openbronnenonderzoek, interviews met betrokkenen en nieuwe wetenschappelijke inzichten wordt geprobeerd deze vragen te beantwoorden.
Reconstructies en scenario’s
Vervolgens worden al die inzichten gebruikt om uitgebreide reconstructies te maken van Marja’s leven en haar laatste momenten. De tijdlijnen die hieruit volgen zijn nodig voor het belangrijkste onderdeel van het onderzoek: de scenario’s. Een complex prikbord laat een veelvoud aan mogelijkheden zien. Het was zelfmoord. Een passiemoord. Een liquidatie omdat ze klokkenluider was. Een roofmoord. Een mislukt ritueel van een sekte. Een vergismoord. Een aanranding. En zo zijn er nog talloze mogelijke verhaallijnen te vinden. Ieder scenario – hoe onwaarschijnlijk sommige ook lijken – wordt uitgebreid bediscussieerd door de ‘Dupiners’.
Die werkwijze maakt deel uit van de scenarioreconstructiemethodiek (SRM), een bekende opsporingsmethode. Deze manier van onderzoek verkleint de kans dat er te veel in een (wellicht verkeerde) richting wordt gedacht. Het voorkomt tunnelvisie. Samen met een overzicht van vergelijkbare moordzaken wordt een creatief proces op gang gebracht, waarin de onderzoekers alle mogelijke doodsoorzaken proberen te bewijzen of te ontkrachten.
Podcast
Om de maand worden de resultaten en meest recente ontwikkelingen in het onderzoek gedeeld in de podcast De Nieuwjaarsmoord. Hieruit blijkt bijvoorbeeld – naar aanleiding van gesprekken met Marja’s vrienden – dat zij zich onveilig voelde de dagen voorafgaand aan de moord. Ook probeert Bureau Dupin in de podcast tevergeefs contact te zoeken met ene Rob, vermoedelijk de laatste persoon die Marja levend heeft gezien.
Hoe zit het met de telecomdata van de politie? Een aantal datawetenschappers is hiermee aan de slag gegaan om te achterhalen door wie Marja als laatste is gebeld. Dit onderzoek heeft inmiddels een mogelijk nieuwe verdachte opgeleverd: de beller van een voorheen onbekend nummer die contact zocht met het hotel waar Marja destijds verbleef – haar onderduikadres.
Corrigerend vermogen
Het opmerkelijkste resultaat van Dupin zijn hun vragen aan de politie. Het bureau verzamelt vragen uit de onderzoeksgemeenschap en legt deze voor aan de recherche. Denk hierbij aan verhelderende vragen over wat er met Marja’s fiets is gebeurd. Bureau Dupin is hierdoor ook een belangrijke proef voor de politie en het Openbaar Ministerie, dat voorheen zelden informatie uit een zaak openbaar maakte.
Het werk van Dupin werpt vooral de vraag op: hoe betrouwbaar is burgerwetenschap? Ze doen er alles aan om de geloofwaardigheid hoog te houden. Er wordt bijvoorbeeld overal om een bronvermelding gevraagd. Ook zorgt de omvang van het collectief ervoor dat er geen single point of failure is; het onderzoek is niet afhankelijk van een enkele onderzoeker en het corrigerend vermogen van de gemeenschap voorkomt fouten. Net als in de wetenschap vinden er ook veel ethische en filosofische discussies plaats in de chats. Wat is een feit en wat is waarheid? En met onderwijsmaterialen – over bijvoorbeeld openbronnenonderzoek – probeert de gemeenschap de kwaliteit van hun onderzoek hoog te houden.
Overlaten aan professionals?
Burgeronderzoek in de opsporing is relatief nieuw in Nederland. En behoorlijk spannend, want het kan goed misgaan. In de VS, waar het gebruikelijker is voor instanties als het OM om bewijsmateriaal te delen, hebben online gemeenschappen al vaker geholpen met politieonderzoeken. Gebruikers van Reddit dachten in 2013 dat zij op het juiste spoor zaten tijdens een onderzoek naar de Boston Bomber, de aanslagpleger tijdens de Boston Marathon. De verdachte, Sunil Tripathi, bleek achteraf onschuldig te zijn.
Dit soort verhalen maakt Bureau Dupin, dat alle mensen in het onderzoek uit voorzorg geanonimiseerd of gepseudonimiseerd heeft, een belangrijk experiment dat wellicht bepalend is voor de toekomst van forensisch onderzoek en opsporing in Nederland. Of Marja’s dood wel of niet opgelost wordt, het succes van Bureau Dupin hangt af van de effectiviteit van de wisdom of the crowd. Kan een gemeenschap een waardevolle aanvulling leveren bij een dergelijk onderzoek? Of kun je dit beter overlaten aan de professionals? Dat moet de komende maanden blijken.
Het woord Dupin uit de naam Bureau Dupin verwijst naar C. Auguste Dupin, een fictieve figuur in drie verhalen van de Amerikaanse schrijver Edgar Allan Poe. Dupin is een Fransman die door zijn grote analytische gaven misdaden kan oplossen, zuiver door logisch te redeneren. Poe was met deze verhalen de grondlegger van het moderne detectiveverhaal. [bron: Wikipedia]
Vincent M.A. Janssen is redacteur van IP en freelance journalist.
Deze bijdrage komt uit IP #6/2021. Het hele nummer kun je hieronder lezen of downloaden.